تاریخچه گروه زمین شناسی مهندسی
تاریخچه
این گروه از زمان تاسیس سازمان زمینشناسى کشور در سال 1338 در زمینه‌هاى گوناگون زمینشناسى مهندسى، انتخاب ساختگاه‌های مناسب پروژه‌های عمرانی، بررسی مخاطرات زمینشناسی و شناسایی منابع آب مورد نیاز موسسات، کارخانه‌ها، صنایع، بررسی پتانسیل مصالح ساختمانی و تهیه نقشه‌های زمینشناسی مهندسی فعالیت نموده و با ارگان‌هاى مختلف همکارى داشته است. فعالیت‌های ژئوتکنیک از سال 71 در جهت همکارى با گروه زمینشناسى مهندسى وقت در زمینه رده‌بندی و نامگذارى مهندسی خاک‌ها و تعیین پارامترهای ژئوتکنیکی آنها در راستاى تهیه نقشه زمینشناسی مهندسى با مقیاس 1:50.000 شروع شده است. با تشکیل گروه آبزمین‌شناسی از مهر ماه 1390، فعالیت‌های تخصصی در این زمینه در این گروه تعریف شده و به طور مجزا عملیاتی گردیده است.
تعریف زمین شناسی مهندسی
زمینشناسی مهندسی عبارت است از کاربرد دانش زمینشناسی در علوم مهندسی به منظور شناسایی و اطمینان یافتن از اثرات عوامل زمینشناسی موثر موجود در هر منطقه که بر طراحی، ساخت، اجرای عملیات و نگهداری سازه‌های مهندسی تاثیرگذار خواهد بود.
شرح وظایف گروه زمینشناسى مهندسى و ژئوتکنیک
1- تهیه انواع نقشه‌ها و گزارش‌هاى زمینشناسى مهندسى، زمینشناسى نواحى شهرى و پهنه‌بندى مخاطرات زمینشناسی در سراسر کشور
2- ارائه و اجراى طرح‌هاى پژوهشی ـ علمى و مشاوره‌اى در زمینه‌هاى مرتبط با دانش زمینشناسى مهندسى و ژئوتکنیک و هدایت آنها
3- بررسى رخدادهاى مخرب طبیعى بلافاصله پس از رویداد آنها (با هماهنگی سازمان مدیریت بحران کشور)
4- مطالعه و بررسى‌هاى زمینشناسى مهندسی نهشته‌های عهد حاضر (کواترنرى)
5- تهیه اطلس مخاطرات زمینشناسی در مقیاس‌هاى مناسب
6- انجام بررسى‌هاى ژئو مکانیکی وژئوهیدرولوژیکى در انتخاب ساختگاه‌ها
7- تبادل اطلاعات علمى و همکارى در پروژه‌هاى مشترک با سایر گروه‌ها، ارگان‌ها و دانشگاه هاى داخلی و خارجی
8 -همکارى و عضویت در کارگروه‌های فرعى – تخصصى کاهش مخاطرات زمینشناسی
9- بررسى روش‌هاى کنترل و کاهش اثرات مخاطرات زمینشناسی و ارائه راهکارهاى مناسب به ارگان‌هاى اجرایى
10- ارائه خدمات زمینشناسى مهندسى و مشاوره به ارگان‌هاى علمى و اجرایى کشور و بخش خصوصى
11- استاندارد و الگوسازى بررسى‌هاى زمینشناسى مهندسى، مخاطرات زمینشناسى و زمینشناسى شهرى
12- آموزش و اطلاع‌رسانى تخصصى و عمومی زمینشناسى مهندسى و مخاطرات
13- برنامه‌ریزی جهت جذب، تربیت و ارتقای سطح علمی کارشناسان گروه
14- استفاده بهینه از فناوری‌های نوین علمی
برخی از فعالیتهاى گروه (در گذشته و حال)
به طور کلى فعالیتهاى این گروه را میتوان به 3 بخش عمده تقسیم نمود:
- بررسى مخاطرات زمینشناسی، انتخاب ساختگاه و مسیریابى:
این بخش به طور عمده شامل بررسى زمین‌لغزش‌ها و ناپایداریهای دامنه‌ای، فرونشست و فروچاله‌ها و ارائه راه حل‌هاى عملى و اقتصادى براى برخورد مناسب با این پدیده‌ها می‌باشد (از ابتدای سال 1398 مطالعات تخصصی مرتبط با آبزمین شناسی و شناسایی محدوده‌های فرونشست زمین ناشی از برداشت آب زیرزمینی و غیره در گروه آبزمین شناسی انجام می‌شود). همچنین انتخاب ساختگاه مناسب براى پروژه‌هاى مهم مهندسى با در نظر گرفتن جنبه‌هاى ایمنى و انتخاب مسیر براى پروژه‌هاى مختلف خطى مانند راه، راه آهن، خطوط انتقال نیرو، نفت و گاز و انجام بررسی‌هاى زمینشناسى مهندسى و تهیه نقشه براى بررسی‌ها در این بخش جاى دارد.
- تهیه نقشه‌هاى زمینشناسى مهندسى و مخاطرات زمینشناسی:
نقشه زمینشناسى مهندسى نوعى نقشه زمینشناسى است که داده‌هاى مورد نیاز در برنامه‌ریزى کاربرد زمین در طراحى سازه‌های مهندسی، ساختمان سازی، تثبیت و نگهدارى سازه‌ها و پایداری معادن را فراهم مى‌آورد. هدف آن نشان دادن توزیع پدیده‌هاى زمینشناسی و ویژگی‌های مهندسی سنگها و خاک‌ها است. یک نقشه زمینشناسى مهندسى در طرح ریزی‌هاى شهرسازى و پروژه‌هاى عمرانى نقش کاربردی و کلیدى دارد زیرا با ارائه اطلاعات مورد نیاز مى‌تواند در تخمین هزینه و میزان سرمایه‌گذارى بسیار مفید و کارآمد باشد.
- پژوهش:
انجام پژوهش در زمینه های زمین شناسی مهندسی، کواترنر، مخاطرات زمین شناسی، ویژگی‌های ژئومکانیکی زمین، خاک‌های مساله دار، ژئوفیزیک مهندسی و غیره از دیر باز در این گروه وجود داشته که حاصل آن در قالب چندین گزارش و نقشه آمده است.
پروژه‌های اصلی و فعال گروه در حال حاضر
- تهیه نقشه‌های زمینشناسی مهندسی در مقیاس 1:50000
- تهیه اطلس ملی شناسنامه ژئومکانیکی و زمینشناسی مهندسی برونزدهای توده سنگی
- طرح ملی شناخت، بررسی و مطالعه رخدادهای ناپایداری دامنه ای کشور
- تهیه گزارشهای فنی و کارشناسی موردی بر حسب رخداد مخاطرات و درخواست ارگان ها
مهم‌ترین کاربردهای زمین شناسی مهندسی
1- تهیه نقشه‌های پایه و کاربردی زمینشناسی مهندسی، ژئوتکنیکی و مخاطرات زمینشناسی در مقیاس‌های متفاوت
2- توسعه شهرک‌های مسکونی، صنعتی و تجاری
3- بررسی و فراهم آوردن داده های لازم برای اجرا و نگهداری سازه های عمومی و شریان‌های حیاتی مانند نیروگاه‌ها، خطوط انتقال نیرو، تاسیسات فاضلاب، تاسیسات تصفیه و آبرسانی، لوله‌ها (گاز، آب، نفت)، تونل ها، کانال‌ها، سدها، مخازن، خطوط راه آهن، بزرگراه‌ها، پل‌ها، فرودگاه‌ها و پارک‌ها
4- بررسی و مطالعه پارامترهای زمینشناسی مهندسی و ژئومکانیکی تاثیرگذار بر پایداری معادن و تونل‌های معدنی
5- بررسی و مطالعه شرایط زمینشناسی مهندسی و ژئومکانیکی جهت شناخت وضعیت پایداری سازه‌های تاریخی و ارائه راهکارهای تثبیت و استحکام بخشی آنها
6- ارائه راهکارهای بهسازی در زمین‌های باتلاقی، زمین‌های رهاشده و خاک‌های مساله‌دار
7- مطالعات مهندسی سواحل، پایدار شیب‌ها و پرتگاه‌های ساحلی
8- حفاری زیر دریایی، اجرای خط لوله و کابل‌های زیردریایی
9- بررسی مخاطرات غیرلرزه‌ای (زمین‌لغزش‌های ناشی از زمین‌لرزه‌ها، سونامی، روانگرایی، گسترش‌های جانبی)
10- بررسی و مطالعه زمین‌لغزش، جریان‌های گلی، سقوط سنگی، جریان‌های واریزه‌ای و بهمن‌ها
11- پایدارسازی شیب‌ها و فرسایش‌ها
12- بررسی و مطالعه فرونشست زمین و فروچاله‌ها از دیدگاه زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیکی
13- بررسی مخاطرات آتشفشانی و تاثیرات آن بر سازه‌های مهندسی و ساختمان‌ها (فوران آتشفشانی، چشمه‌های آبگرم، جریان‌های پیروکلاستیک، لاهار، خروج گاز و زمین‌لرزه‌های حاصل از فعالیت‌های آتشفشانی)
14- ارزیابی وضعیت ژئومکانیکی سنگها و ارائه روش‌های حفاری در سنگ‌های بسیار مقاوم، مقاوم، نرم تا سست
15- مطالعه خاک‌های سست و ریزشی و مسائل مربوط به گسیختگی‌های پی و میزان توان باربری آنها
اعضای گروه از گذشته تا کنون
هوشنگ فروغی، شادروان محمدحسین ایرانمنش، شاپور عظیمی، بهرام ارژنگ روش، مرتضی امینی، امیر شاه بیگ، شادروان منوچهر پدرامی، حمید رضایی، حمید نمازی فرد، احمد خضرائی، محمود اسدبیگی، مهناز موسی احمدی، فرشاد جمالی، ابوالحسن رده، محمدجواد بلورچی، فرهاد انصاری، هایده دانشمند، مسعود عبدلی، ملاحت فروغی، شادروان ناصر حسین‌خان ناظر، محمدرضا عبدالهی، حسن شهریور، جهانگیر دیسه، احمد راصدی، شادروان فریدون رضایی، نیما اردبیلی، امید قهرمانی، بابک نجفی‌ها، علیرضا سیاره، شادروان محمدجواد شادنیا، ایمان انتظام سلطانی، امیر شمشکی، احمد دادستان، یوسف محمدی، احمدرضا قاسمی، شهریار جوادی پور، ندا قاضی پور، امین برمکی، قنبر ملک، سپهر رجبی بانیانی و وحید سمیعیان همکاران پیشین و آقای تولستروم (کارشناس سوئدی آبزمین شناسی سازمان ملل در میانه دهه 40) و آقایان محسن مبشری و عباس مجدی مشاورین این گروه در گذشته بوده اند.
در حال حاضر اعضای گروه عبارتند از:
- مازیار میرتمیزدوست: رییس گروه، دانشجوی دکتری زمین شناسی زیست محیطی
- مسعود محمودپور: کارشناس، دکتری زمین شناسی مهندسی
- مهرزاد خندان: کارشناس (مسئول آزمایشگاه مکانیک خاک و ژئوتکنیک)، کارشناسی مهندسی معدن
- سمیه حبیبی سه ساری: کارشناس، کارشناسی ارشد ژئوفیزیک - زلزله شناسی
- احسان اله کنگرلو ذوالفقاری: تکنسین، دیپلم
- میلاد جمی: سرباز صنعت، کارشناسی ارشد ژئوفیزیک - ژئوالکتریک
- سید عطا علوی: سرباز صنعت، کارشناسی ارشد مهندسی معدن- مهندسی تونل و فضاهای زیرزمینی
جایگاه علم ژئوفیزیک در مطالعات زمین شناسی مهندسی
علم ژئوفیزیک با شناسایی و مدل‌سازی تغییرات فیزیکی لایه‌های زیرسطحی در شاخه‌های مختلف علوم زمین کاربردهای گسترده‌ای دارد. یکی از کاربردهای آن در زمینه زمین شناسی‌مهندسی می‌باشد که تحت عنوان ژئوفیزیک مهندسی هم از آن نام می برند.
ژئوفیزیک مهندسی به پاسخ مسائل مهندسی نظیر موارد زیر می پردازد:
- تعیین عمق و وضعیت سطح لغزش (مطالعات ناپایداریهای دامنه ای)
- تغییرات زیرسطحی رسوبات دشتها از دیدگاه ضخامت، جنس، دانه بندی، رطوبت و ... (مطالعات فرونشست)
- بررسی زیرسطحی شکاف‌های زمین از دیدگاه پیوستگی، عمق و میزان بازشدگی آنها (مطالعات فرونشست)
- مکانیابی زیرسطحی حفره‌ها و فضاهای خالی در طبقات زمین (مطالعات فروچاله‌ها، مسیر کانال‌های متروک، قنات‌ها و معادن متروکه)
از دیگر کاربردهای مطالعات ژئوفیزیکی میتوان بررسی سطح آب‌های زیرزمینی، شناسایی رس‌ها، شناسایی شکستگی‌ها، گسل‌ها، ساختارهای زمین شناسی، اکتشافات معدنی و بسیاری موارد دیگر را نام برد.