ژئوپارک طبس

ژئوپارک محدوده­ایی است که ویژگی اصلی آن وجود ژئوسایت­‌های پر اهمیت، طبیعت و محیط زیست غنی، ویژگی­‌های فرهنگی جذاب و از همه مهم­‌تر، مشارکت و حضور فعال جامعه محلی در برنامه‌های توسعه، حفاظت و پایداری است. بر خلاف انواع مناطق حفاظت شده طبیعی، ژئوپارک­‌ها نه تنها ورود و حضور بازدیدکنندگان را محدود نمی‌­کنند، بلکه برای مردم طراحی شده‌اند. در ژئوپارک‌­ها گردشگران برای بازدید از ژئوسایت­‌ها و سایت­‌های طبیعی و فرهنگی حضور دارند و این حضور موجب رونق اقتصادی پایدار جوامع محلی خواهد شد. شرط مهم موفقیت یک ژئوپارک، وجود برنامه­‌ها و راهبردهای مناسب و دقیق در مدیریت ژئوپارک است؛ راهبردهایی برای حفاظت، بهره برداری صحیح، توانمند سازی جامعه محلی  و توسعه پایدار ژئوپارک.

ژئوپارک طبس در شمال غربی استان خراسان جنوبی و در مسیر ارتباطی جنوب و غرب به شرق و شمال شرق ایران، در منطقه‌ای با اقلیم بیابانی همراه با آب و هوای گرم و خشک قرار دارد. این ژئوپارک ۳ بخش مرکزی، دیهوک و دستگردان را در بر می‌گیرد. تنوع بالای پدیده‌های کم‌نظیر زمین‌شناسی موجب شده تا این منطقه در میان زمین‌شناسان به «بهشت زمین‌شناسی ایران» مشهور شود. در این ژئوپارک، سیر تحولات کره زمین از بیش از ۵۴۰ میلیون سال پیش (پرکامبرین) تا حدود ۱۰۰ میلیون سال پیش (اوایل کرتاسه) را بدون کمترین وقفه زمانی می‌توان مشاهده کرد، در حالی است که توالی‌های دوران اول زمین‌شناسی (پالئوزوئیک، ۵۴۰ تا ۲۵۰ میلیون سال پیش) آن در ایران و غرب آسیا بی‌نظیر است.

رشته کوه زیبای شتری در بخش شرقی شهرستان طبس با طول بیش از ۲۰۰ کیلومتر، ایران مرکزی را از بیابان لوت جدا کرده و اختلاف ارتفاع ۲۲۰۰ متری را با شهر طبس را ایجاد نموده است. مرتفع‌ترین نقطه ژئوپارک، کوه نایبند با ارتفاع ۳۰۰۹ متر در جنوب آن و پست‌ترین نقاط نیز بخش‌های جنوبی پلایای طبس با ارتفاع حدود ۶۰۰ متر از سطح دریا هستند.

در کنار این رشته کوه‌ها و کوهستان‌های مرتفع، مناطق پست و هموار کویری نظیر کویر‌های گسترده، تپه‌های عظیم ماسه‌ای ریگ شُتران، صحرای زیبای طبس و پلایاها با جاذبه‌های منحصر به فرد و همچنین سرزمین آذرین پشته سیاه، بر جذابیت این منطقه افزوده‌اند. دره‌های مشهور کال جنی، کال سردر و کال تفتو با جریان دائمی آب در بستر آنها، چشمه‌های آبگرم، معادن نوین و کهن، ریخت‌های فرسایشی و زمین‌ساختی نیز از زیبایی‌های این ژئوپارک هستند.

طبس با دارا بودن بیش از ۴۰ نوع ماده معدنی، به کلکسیونی از مواد معدنی تبدیل شده و ۷۶ درصد از ذخایر زغال‌سنگ ایران در این ژئوپارک قرار دارد، بنابراین از آن به عنوان پایتخت صنعت زغال‌سنگ ایران و خاورمیانه یاد می‌کنند. در کنار معادن نوین امروزی، معادن کهنی مانند معادن سرب و روی اُزبکوه، چاه سرب و سه چنگی از دیگر ظرفیت‌های ژئوپارک طبس در زمینه گردشگری معادن به حساب می‌آیند.

ژئوپارک طبس در کنار جایگاه مهم در زمین‌شناسی ایران، ظرفیت‌های زیست‌محیطی، تاریخی و فرهنگی را نیز در خود جای داده است. باغ تاریخی گلشن به عنوان نمونه‌ای شاخص از باغ‌های ایرانی با قدمتی حدود ۲۵۰ سال، آستان مبارک امامزاده حسین ابن موسی الکاظم برادر امام رضا (ع)، ارگ کهن طبس، سد کهن کریت، طاق شاه عباسی به عنوان شاهکار مهندسی و معماری پیشینیان، کاروانسراها، مدارس، مساجد و آب انبارها بخشی از مهم‌ترین بناهای فرهنگی ـ تاریخی این ژئوپارک به حساب می‌آیند.

ارزش‌های زیست‌محیطی ژئوپارک از جمله پناهگاه حیات وحش نایبندان به عنوان بزرگترین پناهگاه حیات وحش ایران و زیستگاه یوزپلنگ آسیایی، رویشگاه جنگلی سنو و بزرگترین رویشگاه آنغوزه شیرین ایران، آن را به عنوان میراث طبیعی ارزشمند در ایران مطرح کرده است.

شواهد تاریخی نشان می‌دهند با اینکه طبس در حاشیه کویر و دور از مراکز حکومتی قرار داشته، همواره از امنیت کافی برخوردار بوده است. ناصر خسرو (شاعر بزرگ، فیلسوف، حکیم و جهانگرد ایرانی قرن پنجم هجری قمری) امنیت طبس را مثال زدنی و منحصر به فرد معرفی می‌کند، امنیتی که به گفته او باعث شده بود تا «مردم درِ سراهای نبستندی»، یعنی در خانه‌هایی با درهای همیشه باز زندگی می‌کردند.  

در ژئوپارک طبس، روستاها و مناطق نمونه گردشگری نظیر خرو، کُریت، اِصفَهک، نایبند، پِیکوه، پیرحاجات، اسفندیار، سُرُند و مُودر، اِزمیغان و ده‌ها روستای دیگر همراه با اقامتگاه‌های بومگردی پذیرای گردشگران هستند.