زمین شناسی استان

براساس شواهد زمین شناسی، بیش از ۶۵ میلیون سال قبل سراسر استان اصفهان در کف اقیانوس بزرگی به نام تتیس جدید قرار داشت. در طول میلیون ها سال، بسته شدن اقیانوس و فرورفتن تدریجی پوسته آن زیر پوسته ایران باعث وقوع آتشفشان های زیردریایی در مقیاس بسیار بزرگ (از سهند تا بزمان) و تشکیل رشته کوه های مرکزی ایران و استان اصفهان (کوه های کرکس و …) شده است. همزمان با این اتفاقات برخورد صفحه عربستان به صفحه ایران باعث وقوع چین خوردگی های فراوان در این بخش از کشور شده است.که نتیجه نهایی آن بسته شدن کامل اقیانوس تتیس و بالا آمدن این قسمت از ایران و تشکیل رشته کوه های زاگرس است. بخش هایی که کمتر تحت تأثیر چین خوردگی و آتشفشان قرار گرفته اند، امروزه به صورت دشت درآمده اند. وجود فشارهای بسیار زیاد بر پوسته زمین، شکستگی ها و گسل های زیادی را در استان به وجود آورده است.

استان اصفهان بر اساس تقسیم بندی زمین شناسی ساختاری ایران (سهندی، 1385) گستره ای است که از خاور به باختر توسط زیرزون یزد، زون ایران مرکزی، سنندج - سیرجان، زیر زون بیستون و بخش هایی از بلندی های زاگرس پوشیده شده است. همچنین سنگ های آذرین ترشیری حجم گستردهای در نواحی مرکزی و شمال استان دارند و زون افیولیتی در نواحی نائین تا انارک دارای رخنمون می باشد. 

سنگهای آهکی شیلی و ماسه سنگی از نظر چینه شناسی، واحدهای سنگی پرکامبرین در ایران مرکزی مستقیماً زیر رسوبات میباشد (اردستان)، فسیل های کامبرین، لیتولوژی اصلی کامبرین را تشکیل می دهد که بخش آهکی آن حاوی فسیل تریلوبیت در شمال گلپایگان رسوبات پرمین با دگرشیبی بر روی رسوبات کامبرین قرار می گیرد که شامل رخساره های ماسه سنگی، آهکی و شیلی می باشد و نشان دهنده پیشروی دریا در این دوره می باشد. دوره های قبلی در این استان گسترش خیلی کمی دارد. گسترده ترین رسوبات در این استان رخساره های کرتاسه می باشد اگرچه در کرتاسه آغازی (نئوکومین) دریا پیشروی چشمگیری نداشته است، ولی در نواحی اقلید و جنوب اصفهان، نئوکومین با رخساره های کم عمق دریایی قابل ذکر است. پس از نئـوکومیـن دریــای کرتاسـه زیـرین با پیشــروی وسیع خود اکثر نواحی ایران مرکزی را فرا می گیرد و رسوبات کنگلومرا، ماسه سنگ، آهک اربیتولین دار و شیل را در جنوب اصفهان و نائین برجای گذاشته است. در کرتاسه حرکات شدید کوهزایی، فرسایش زیادی ایجاد کرده است که گسترش آن به اندازه کرتاسه زیرین نمی باشد. رسوبات دوران سنوزوئیک با توجه به فاز کوهزایی لارامید در پالئوسن با کنگلومرا، ماسه سنگ و رسوبات مردابی شروع می شود که نظایر آن در نخلک مشاهده می شود. طی ائوسن و الیگوسن، رخساره آهک و مارن های نومولیت دار در نواحی مختلف ایران مرکزی وجود داشته ولی فعالیت شدید آتشفشانی در این دوره ها پدیده های رسوبی را تحت الشعاع قرار داده است. سنگ های نئوژن بیشتر از نوع رخساره های خشکی بوده که عبارتند از: ماسه سنگ، مارن و کنگلومرا، روندهای ساختاری عمده مناطق مجاور به صورت پیچیدهای در ایران مرکزی دیده می شود و به این ترتیب شکلی درهم و موزائیکی به وجود آورده است. با قاطعیت می توان اظهار داشت، بعد از فاز کوه زایی سیمرین پیشین که آثار چین خوردگی و دگرگونی آن در ایران مرکزی قابل مشاهده است، پیشروی بعدی دریای ژوراسیک شروع می شود، ولی این مرحله چندان دوام نداشته و کوهزایی دیگری با گرانیت زایی شیرکوه و کلاه قاضی به پیشروی مذکور خاتمه می دهد.