موقعیت جغرافیایی و زمین شناسی استان کرمان

موقعيت جغرافيايى و زمين شناسى کرمان :

استان معدنى کرمان با مساحتى برابر با 186422 کيلومتر مربع در جنوب شرقى و مرکزى ايران قرار دارد .

 اين استان بين 25 درجه و 55 دقيقه تا 32 درجه عرض شمالى و 53 درجه و 26 دقيقه تا 59 درجه و

29 دقيقه طول شرقى از نصف النهار گرينويچ قرار مى گيرد.

شکل 1 موقعيت استان کرمان در ايران

 

                     

                                    

 

زمين شناسى ناحيه اى استان کرمان :

استان کرمان از نظر زمين شناسى ناحيه اى در منطقه جنوب شرقى – مرکزى قرار مى گيرد.

واحدهاى اساسى زمين شناسى کرمان به طور خيلى خلاصه عبارتند از

1 – منطقه دگرگونى سنندج – سيرجان

2 – منطقه پلاتفرمى دوران اول – دوران دوم

3 – کمربند آتش فشانى ايران مرکزى ( کمربند تبريز – کرمان ) دوران سوم

4 – حوزه هاى کم عمق بين کوهستانى – دوران چهارم

براى روشن شدن ارتباط ‍‍ ژنتيکى مواد معدنى مختلف با واحدهاى سنگى آذرين ، رسوبى و دگرگونى در

 دورانهاى مختلف زمين شناسى مختصرى از زمين شناسى ناحيه اى کرمان ضرورى مى باشد. خواننده

 براى اطلاعات بيشتر در مورد زمين شناسى دقيق نواحى مختلف کرمان بايد به مراجع شماره 31 و 37

 مراجع کند.

بر اساس مطالعات هوکريده و همکاران (1962) زمين شناس يوگسلاوى (31 و 37) و تهرانى و درويش زاده

 ( 1363) ، قسمت اعظم استان کرمان از واحدهاى زمين شناسى مختلف تشکيل شده که سن آنها از

 پرکامبرين تا عهد حاضر ميرسد.

 

واحدهاى زمين شناسى و سنگ شناسى استان کرمان را مى توان به طور مختصر به شرح زيربيان نمود:

 

پرکامبرين :

قديمى ترين واحدهاى زمين شناسى استان کرمان در هسته تاقديس مراد در شمال شرقى باغين قرار دارند و به اسم دهکده آب مراد يا سرى مراد مشهورند.

واحدهاى مذکور از نظر سنگ شناسى شامل ماسه سنگهاى گراوواکى ، سنگهاى سيلتى – شيلى ، توفهاى ريوليتى هستند که توسط توده هاى گرانيتى ، پورفيرى قطع مى شوند. سن واحدهاى زمين شناسى سرى مراد بين پروتروزوئيک فوقانى تا اينفراکامبرين می باشد (31 و 37 ).

 

 

دوران اول :

مهمترين واحدهاى زمين شناسى دوران اول به شرح زيرمى باشند:

 

1-  دوران اول تحتانى ( اردوويسين – سيلورين )

 واحدهاى سنگى دوران اول تحتانى بيشتر از مرمرهاى آهکى – دولوميتى و سنگهاى آذرين (گابرو – ديوريت ) تشکيل مى شوند.

 

2 - دوران اول فوقانى (دونين – کربونيفر)

واحدهاى دوران اول فوقانى بيشتر در منطقه باغين – رفسنجان رخنمون دارند و از ماسه سنگهاى کوارتزيتى ، مرمرهاى آهکى – دولوميتى و کنگلومرا تشکيل شده اند و سن آنها بيشتر در محدوده دونين فوقانى – کربونيفر مى باشد.

کليه واحد هاى دوران اول در حد درجه دگرگونى اسليت ( سنگ لوح ) تا شيست سبز دگرگون شده اند.

در منطقه سيرجان واحدهاى سنگى دوران اول عمدتا از ميکاشيستهاى گرونادار ، مرمر و ندرتا گنيس و آمفيبوليت تشکيل شده اند،(16) و منابع مهمى براى گرونا و ميکا هستند.

 

دروان دوم :

 

واحد هاى مهم دوران دوم زمين شناسى استان کرمان را مى توان به سه دوره زمين شناسى تقسيم بندى نمود:

 

 ترياس :

واحدهاى سنگى ترياس در منطقه کرمان گسترش بسيار کمى دارند وبيشتر از آهکهاى بلمنيت و آمونيت دار، ماسه سنگهاى گروواکى و شيلها تشکيل مى شوند که سن زمين شناسى آنها را مى توان به لياس نسبت داد (31 و 37).

 ژوراسيک :

واحدهاى دوره ژوراسيک دراستان کرمان گسترش بسيار زيادى دارند و بيشتر از ماسه سنگها ، شيلها ، سنگهاى سيلتى ، آهک و سنگهاى آذرين تشکيل شده اند.

در منطقه سيرجان ، ژوراسيک از ماسه سنگها ، شيلها و آهکهاى دگرگونى شده تشکيل شده اند که توسط يک توده نفوذی گرانيتى قطع مى شوند.

در منطقه رفسنجان ، ژوراسيک شامل سنگهاى تخريبى مانند ماسه سنگ ، شيل و آهک مى باشد.

ژوراسيک در منطقه اسفندقه بيشتر از رسوبات و سنگهاى آذين بيرونى دريايى تشکيل مى شود که عمدتا شامل سنگهاى پوسته اقيانوسى ( افيوليتها ، بازالتهاى اسپيليتى و گدازه هاى بازالتى و سنگهاى آذرين آوارى )مى باشند. سنگهاى آذرين درونى منطقه شامل گرانوديوريت – گرانيت هستند که بيشتر در محدوده رودخانه سرگز رخنمون دارند. سن سنگهاى آذرين دگرگون شده در منطقه اسفندقه بيشتر در حد ترياس فوقانى – ژوراسيک ميانى برآورد شده است (12).

در منطقه سبزواران (جيرفت) قسمت مهم واحدهاى ژوراسيک به صورت توده نفوذى گرانيتى خون رنگ مى باشد که سن دقيق آن هنوز مورد بحث است . واحدهاى رسوبى ژوراسيک فوقانى جيرفت بيشتر از سنگهاى آهکى تخريبى تشکيل مى شوند.

مهمترين منابع و ذخاير زغالى کرمان در واحد هاى شيلى ژوراسيک مناطق پابدانا ، باب نيزو و هجدک مى باشند. قسمت اعظم واحد ژوراسيک در منطقه کرمان درحد رخساره دگرگونى اسليت (سنگ لوح) دگرگون شده اند و اين دگرگونى تاثیر مهمى در درجه زغال شدگى مواد آلى داشته است .

 

کرتاسه :

 

واحدهاى سنگى کرتاسه در نقاط مختلف استان کرمان رخنمون دارند و برحسب مناطق مختلف به صورت زيرمى باشند:

 مناطق راين ، گوک ، خانه خاتون وباغين :

  در اين مناطق کرتاسه تحتانى از آهکهاى اربيتولين دار همراه با ماسه سنگ و شيل تشکيل مى شود که در بعضى مناطق توسط آهکهاى ريفى و کنگلومراى سنومانين پوشيده مى شود. کرتاسه فوقانى (سنونين) به صورت آهکهاى مارنى وواحدهاى فليش در مناطق مذکور زخنمون دارند ولى رخساره ماستريشتين يه طور خيلى محدود در مناطق مختلف ذکر شده است . همچنين قسمتى از رخساره کنگلومراى کرمان که فقط مربوط به بالاترين مرز کرتاسه فوقانى (دانين) مى باشد در بعضى مناطق ملاحظه شده است .

 مناطق انار ، بردسير وساردوئيه:

  ضخامت کليه واحدهاى کرتاسه در اين مناطق به 2300 متر مى رسد و بيشتر از آهکها ، مارنها و ماسه سنگهاى مربوط به کرتاسه تحتانى (آلبين) و فليشهاى کرتاسه فوقانى (تورونين – سنونين )تشکيل مى شود. تمام واحدهاى مذکور در اکثر مناطق توسعه کنگلومراى کرمان به طور دگرشيب پوشيده مى شوند.

 مناطق خمرود ، ساردوئيه ، بافت و اسفندقه :

در اين نواحى کرتاسه فوقانى گسترش بسيار زيادى دارد و به صورت کمربند افيوليتى به طول 360 و عرض 4 تا 15 کيلومتر مشاهده شده است . از نظر واحدهاى زمين شناسى و سنگ شناسى کمربند افيوليتى شامل سنگهاى فوق بازى ، پريدوتيتهاى سرپانتيتنى شده(هارزبورژيت) بازالتهاى اسپيليتى ، کراتوفير کوارتز کراتوفير ، گدازه هاى آندزيتى ، آگلومرا، گابرو ، ديوريت و پلاژيوگرانيت مى باشد. سنگهاى رسوبى که همراه با سنگهاى سرى افيوليتى ديده شده اند شامل آهکهاى عميق ، چرت ، ماسه سنگهاى توفى کنگلومرا و ماسه سنگهاى ريز دانه هستند. در منطقه خمرود علاوه بر سنگهاى آذرين و رسوبى سنگهاى دگرگونى از نوع شيستهاى سريسيتى کربناتى مشابه با کمربند دوران اول منطقه سيرجان نيز گزارش شده است(31و37).

مناطق بلورد ، سيرجان ، اسفندقه و سبزواران (جيرفت):

در مناطق مذکور ، کرتاسه بيشتر از اهکهاى خاکسترى رنگ اربيتولين دار ، آهکهاى خاکسترى رنگ اربيتولين دار ، آهکهاى مارنى ، ماسه سنگ ، کنگلومرا و سنگهاى سيليتى باسن آپتين - آلبين يعنى کرتاسه تحتانى تشکيل مى شود.

 

دوران سوم زمين شناسى :

 

مهمترين واحدهاى دوران سوم در استان کرمان را مى توان به شرح زير تقسيم بندى نمود(31و37):

پالئوسن:

 گسترده ترين رخنمونهاى پالئوس در مناطق انار ، کوه جوپار ،خانه خاتون ، کوه کله گاوى ، سه کنج و اطراف شهر کرمان(کنگلومراى کرمان) گزارش شده اند .اين واحدها بيشتر از 400 متر ضخامت دارند و به عنوان کنگلومراى کرمان مشهورند . قطعات کنگلو مرا از ماسه سنگهاى ژوراسيک ، آهکهاى اربيتولين  دار و ماسه سنگهاى کرتاسه تشکيل شده اند. و جورشدگى قطعات از درجه ضعيف تا خوب متغيير مِباشد.

ائوسن :

تشکيلات ائوسن يکى از مهمترين و گسترده ترين واحدهاى زمين شناسى منطقه کرمان را تشکيل مى دهند . اين واحدها بيشتر از سنگهاى آتشفشانى – رسوبى درجهت شمال غرب – جنوب شرق و در طول 500 کيلومتر رخنمون دارند. ضخامت کلى واحدهاى ائوسن به 15 کيلومتر مى رسد وشامل چندين واحد فرعى به شرح زير مى باشند:

ائوسن زيرين :

واحدهاى سنگى ائوسن زيرين بيشتر در مناطق شهربابک ، انار ، رفسنجان و بافت گسترش دارند و شامل سنگهاى آتشفشانى  رسوبى همراه با ماسه سنگهاى گروواکى (توربيديت)، کنگلومرا ، ماسه سنگها وآهکهاى نوموليت دار و مارن مى باشند. براساس واحدهاى سنگ شناسى مذکور رخساره ائوسن زيرين مهمترين نمونه بارز فليش و محيط ايوژيو سنکلينالى است .ضخامت کلى تشکيلات ائوسن زيرين به چندين صدمتر مى رسد.

ائوسن زيرين – ميانى :

در اين محدوده زمانى قسمت اعظم تشکيلات آتشفشانى و سنگهاى آذرين بيرونى به نام تشکيلات بهرآسمان تشکيل مى شوند و به طور دگرشيب به روى فليشها و سنگهاى رسوبى ائوسن زيرين قرار مى گيرند.

تشکيلات ائوسن زيرين –ميانى بيشتر در کوه بهرآسمان ، انار، جبال بارز ، ساردوئيه ، راين ومناطق ديگر با ضخامتى حدود 7 کيلومتر رخنمون دارند و از واحدهاى مختلف سنگى زير تشکيل مى گردند :

1 - واحد آتشفشانى – انفجارى متشکل از سنگهاى آذرين آوارى (اسيدى) ، توفها و برشهاى آتشفشانى وآهکهاى تيره رنگ که توسط تناوبى از گدازه هاى ريداسيتى از هم جدا مى گردند.

2– واحد گدازه هاى حد واسط که معمولا از سنگهاى آندزيتى  ،‌ آندزيتى بازالتى سنگهاى آذرين آوارى و نهايتا آهکهاى دولوميتى که ضخامت کلى آنها به 500 متر مى رسد،تشکيل مى شوند.

3- واحد گدازه هاى اسيدى از نوع ريوليت و ريوداسيت همراه با سنگهاى آذرين آوارى و مقدار کمى گدازه هاى ريوليتى و يک لايه آهکى که جمعا 700 متر ضخامت دارند.

4- واحد گدازه ها و توفها ى تراکيتى – آندزيتى و آندزيتى – بازالتى همراه با آگلومرا ،سنگهاى آذرين – آوارى و مقادير کمى ماسه سنگ وآهک با ضخامت کلى 1200 متر.

5- واحدهاى فوقانى که بيشتر از آهکهاى نوموليتى ، ماسه سنگهاى توفى کنگلومرا ، گدازه هاى ريوليتى به ضخامت بيشتر از 1000 متر تشکيل مى شود.

 

ائوسن ميانى :

واحدهاى سنگى اين بخش بيشتر از سنگهاى رسوبى رخساره فليش تشکيل مى شوند و به صور دگرشيب تشکيلات بهرآسمان را مى پوشانند. سنگهاى رسوبى شامل ماسه سنگهاى گروواکى ، کنگلومرا ، توربييت ، آهک و مارن هستند وبيشتر در مناطق ساردوئيه اسفندقه و سبزوارن (جيرفت)رخنمون دارند. واحدهاى رسوبى آهکى ندرتا ماسه سنگها حاوى نوموليت نيز هستند.

ائوسن ميانى – بالايى :

سنگهاى ائوسن ميانى بالايى تحت عنوان تشکيلات رازک مشهورند و واحدهاى قبلى و قديمى را به طور دگرشيب مى پوشانند. اين تشکيلات بيشتر در مجاورت کوه رازک (25 کيلومترى جنوب غربى خانه خاتون)رفسنجان چهارگنبد، جبالبارز ،ساردوئيه وسبزواران (جيرفت)رخنمون دارند و از سه واحد اساسى به شرح زير تشکيل مى شوند:

تشکيلات رازک تحتانى :

اين تشکيلات بيشتر از سنگهاى اذرين بازى – حد واسط از نوع تراکى – آندزيت ، آندزيت بازالتى وآندزيت همراه با مقادير کمى توف ماسه سنگ و آهک تشکيل مى شوند. ضخامت کلى تشکيلات رازک تحتانى 2000 متر است .

تشکيلات رازک ميانى :

سنگهاى رازک ميانى شامل بازالت و مقدار کمى ريوليت مى باشند که ضخامت آنها به 1500 متر مى رسد.

تشکيلات رازک فوقانى :

 واحدهاى فوقانى رازک بيشتر از سنگهاى آندزيت بازالتى ،تراکى آندزيتى ، توفها و آگلومراها تشکيل مى شوند و در بعضى از رخنمونها گدازه ها ريوليتى و سنگهاى آذرى آوارى نيز به چشم مى خورد.

آئوسن فوقانى :

سنگهاى ائوسن فوقانى به نام تشکيلات هزار مشهورند و معمولا در مناطق کوه هزار ،شهربابک و ساردوئيه رخنمون دارند . ضخامت سنگهاى هزار بين 1200 تا 1500 متر متغيير است . از نظر سنگ شناسى شامل تناوبى از گدازه هاى آندزيت بازالتى ، آنددزيت ريولتى ، توف و آگلومرا با ساخت لايه اى  منظم مى باشند.

اليگوسن :

واحدهاى سنگى اليگوسن بيشتر در مناطق ساردوئيه ، کوه هزار ، خانه خاتون ، سبزواران (جيرفت) و کوه لاله زار (منطقه بافت) رخنمون دارند و تحت عنوان تشکيلات قرمز زيرين و قم مشهورند . تشکيلات قرمز زيرين بيشتر از مارن ، ماسه سنگهاى توفى ، کنگلومرا و مقادير کمى گدازه هاى آندزيتى – بازالتى تشکيل مى شوند. تشکيلات قم شامل مارن ، کنگلومرا، آهکهاى ريفى و ماسه سنگهاى لايه اى هستند که ضخامت آنها به 500 تا 2000 متر مى رسد.

ميوسن :

در زمان ميوسن قسمت اعظم واحدهاى زمين شناسى به صورت تشکيلات قرمز فوقانى که شامل سنگهاى سيلتى قرمز رنگ ، ماسه سنگهاى با لايه بندى متقاطع و مقادير کمى افقهاى توفى هستند ، تشکيل مى شوند. تشکيلات قرمز فوقانى بيشتر در نواحى کوه لاله زار (منطقه بافت) وکوه پنج رخنمون دارند.

يکى از مهمترين پديده هاى زمين شناسى زمان اليگوميوسن فعاليت هاى ماگمايى ، کانسار سازى است که موجب تشکيل منابع و ذخاير زيادى از مس پورفيرى ،اسکارن و کانسارهاى رگه اى در استان کرمان شده است . در طى فعاليت هاى ماگمايى توده هاى نفوذى عظيمى از نوع گرانوديوريت ، گرانيت و هم چنين سنگهاى داسيتى ،آندزيتى از نوع جبالبارز و کوه پنج تشکيل شده اند.

توده هاى نفوذى نوع جبالبارز بيشتر در مناطق کوه جبالبارز ، کوه بحر آسمان و کوه لاله زار رخنمون دارند. از نظر سنگ شناسى شامل گرانوديوريت ، گرانيت کوارتز ديوريت ، ديوريت ، تناليت و کوارتز مونزونيت هستند که به درون سنگهاى آندزيتى ، داسيتى نفوذ نموده اند. در بين سنگهاى آذرين نفوذى گرانوديوريت ها و کوارتز ديوريت ها فراوان ترين هستند ، ولى سينيت ها ، مونزونيت ها ، گرانوسينيت ها ، آپليت ها وپگماتيت ها خيلى کمتر ديده مى شوند(31و37).

توده هاى نفوذى کوه پنج در مقايسه با انواع جبالبارز داراى بافت پورفيرى بوده و به صورت توده های کوچکی از نوع گرانیت پورفیری گرانوديوريت و ديوريت مى باشند که به درون داسيت ها و آندزيت ها نفوذ نموده اند . از نظر پديده هاى ماگمازايى احتمالا قسمت اعظم ماگماى ما در تشکيل دهنده سنگهاى جبالبارز و کوه پنج به ترتيب از نوع ديوريتى ، کوارتز ديوريتى و گابرويى ، ديوريتى باشدکه از ذوب پوسته اقيانوسى حاصل گرديده است .

 

 

پليوسن :

در زمان پليوسن سه واحد مهم سنگى در استان کرمان و مناطق بافت ، بلورد ، چهارگنبد ،رفسنجان و خانه خاتون تشکيل شده که عبارتنداز:

پليوسن تحتانى :

اين واحد شامل کنگلومرا ، ماسه سنگ همراه با افق هاى داسيتى و تراکى ،آندزيتى است .

پليوسن ميانى :

واحدهاى اين بخش از پليوسن تا اندازه ای شبيه به واحدهاى تحتانى مى باشند . ولى تغييرات تکنونيکى ضعيفى را نشان مى دهند.

پليوسن فوقانى :

 واحدهاى پليوسن فوقانى به طور دگرشيب بر روى واحدهاى ميانى قرار مى گيرند و شامل ماسه سنگهاى زردرنگ ، کنگلومرا و افق هاى نازک توفى هستند. در منطقه خمرود رسوبات بادى با رسوبات و سنگهاى پليوسن ديده مى شوند. کليه واحدهاى پليوسن مخصوصا پليوسن تحتانى در بعضى مناطق به صورت لايه هاى گچى و انيدريتى مى باشند.

مهمترين فعاليت ماگمايى در دوره پليوسن به صورت سنگهاى آذرين کوههاى مزاحم و عاج بالا و پايين مشهورند. سنگهاى آذرين بيشتر از نوع آذرى ،آوارى ،توفهاى ايگمنبريتى ، اندزيتى که همراه با مقادير کمى سنگهاى رسوبى هستند ، ديده مى شوند. بارزترين مشخصات کوه مزاحم کالدارى مخروط آتشفشانى است (31و37) که قطر آن به 6 کيلومتر مى رسد. در قسمتهاى فرسايش يافته مخروط و کالدارى آتشفشانى توده هاى نفوذى از نوع ديوريت که به درون توفها و آندزيت هاى مخروط آتشفشانى تزريق شده اند ، ديده مى شوند. جوانترين فاز ماگمايى ، آتشفشانى در منطقه کرمان مربوط به کوه هاى عاج بالا و پايين است که از سنگهاى آذرين مخروط هاى آتشفشانى در مناطق ديگرى مانند کوه بيدخان خانه خاتون ، سبزواران (جيرفت)، بافت و پاريز مشاهده شده اند.

 

دوران چهارم :

رسوبات دوران چهارم را مى توان به چهارگروه عمده تقسيم بندى نمود که عبارتنداز:

 

1- دشتهاى آبرفتى قديمى که بيشتر از رسوبات حاصل از سنگهاى مختلف همراه با پلکان هاى اهکى حاوى مرمرهاى تراورتنى تشکيل شده اند.سن اين واحدها معمولا پليوسن ،پليستوسن است (31و37)

2- دشتهاى آبرفتى جوان که معمولا از رسوبات جوان تشکيل مى شوند .

3 – تراس هاى رودخانه اى که بيشتر در آبرفتهاى قديمى ديده مى شوند.

4- آبرفتهاى خيلى جوان که مسير رودخانه هاى فعال فصلى را تشکيل مى دهند. ازپديده هاى بسيار جالب دوران چهارم يکى تشکيل نمک زارهاى تبخيرى محدوده سيرجان ،رباط و ديگرفعاليتهاى آتشفشانى يا کراترهاى انفجارى در منطقه قلعه حسنعلى راين است .مطالعات زمين شناسى وسنگ شناسى نشان مى دهد که کراترهاى انفجارى حاصل پديده هاى آتشفشانى از نوع ماگمازايى قليايى و نسبتا جوان مى باشند.(13)

از رسوبات ديگر دوران چهارم ساخت هاى حاصل از فرسايش بادى مانند بارخان ، سيف و تپه هاى ماسه اى جوان مى باشند که بيشتر در مناطق اطراف رفسنجان ، کرمان وباغين گسترش دارند.

 

فلززايى ،کانى زايى ، منابع و ذخاير معدنى استان کرمان :

 

منطقه کرمان جزء کمربند فلززايى و کانى زايى الپى است که از يوگسلاوى ، بلغارستان و ترکيه آغاز مى شود و ضمن گذشتن از کمربند آتشفشانى ايران مرکزى (آذربايجان ،کرمان ،بلوچستان) به پاکستان ختم مى گردد . در امتداد اين کمربند کوهزايى ، فلززايى ، کانى زايى مواد معدنى مختلف از جمله کروميت ، مس ، موليبدن ، سرب ، روى ، بازيت و مواد معدنى ديگر تشکيل شده اند.

اولين نفشه فلززايى استان کرمان مربوط به انواع کانسارهاى مس است که توسط بازين و هوينر در سال 1969 تهيه شده بعداز آن زمين شناسان يوگسلاوى در سال 1973 نقشه فلززايى کرمان را فقط بر اساس کروميت ، مس ،سرب و روى تهيه نمودند. مومن زاده (1369) براى اولين بار توزيع جغرافيايى و وجه تسميه بعضى از مواد معدنى فلزى و غيرفلزى را نشان مى دهد.

نگارندگان براى اولين بار و با توجه به نياز مبرم استان کرمان براى برنامه ريزيهاى اقتصادى ،صنعتى درآينده لازم مى دانند که پديده هاى کانى زايى ، فلزايى را به صورت فهرست و راهنماى نقشه هاى مواد معدنى فلزى ، غير فلزى ، سوختهاى فسيلى و سنگهاى نما وتزئينى ارائه دهند . لازم به يادآورى است که اين نوع نقشه ها براى برنامه ريزيهاى اقتصادى ، معدنى در اکثر کشورها و در سطوح استانها و شهرستانها تهيه مى شود و اميد است که در کليه سطوح استانها و شهرستانهاى ديگر ايران نيز تهيه گردد.

مشخصات مهمترين منابع و ذخاير استان کرمان :

منابع و ذخاير معدنى استان کرمان را مى توان به چهارگروه عمده به شرح زير تقسيم بندى نمود :

1 - منابع و ذخايرفلزى

2 - منابع و ذخاير غيرفلزى

3 - منابع و ذخاير فسيلى و انرژى زا

4 - منابع و ذخاير سنگهاى ساختمانى و تزئينى

 

منابع و ذخاير فلزى استان کرمان :

 

منابع و ذخاير معدنى فلزى نقش بسيار مهمى را در برنامه ريزيهاى اقتصادى آينده استان و کشور بازى مى نمايد و شامل مواد معدنى زير مى باشند:

- مواد معدنى فلزى در سنگهاى آذرين

- مواد معدنى فلزى در سنگهاى رسوبى

- مواد معدنى فلزى در سنگهاى دگرگونى

منابع و ذخاير فلزى در سنگهاى آذرين :

اين نوع مواد معدنى را مى توان بر اساس رابطه ژنتيکى آنها به صورت زير تقسيم بندى نمود:

1- منابع و ذخاير سنگهاى فوق بازى ، بازى (افيوليت ها)

2- منابع و ذخاير سنگهاى حد واسطه ، اسيدى (سنگهاى آذرين گرانيتوئيدى پورفيرى)

3- منابع و ذخاير اسکارن

4- منابع و ذخاير رگه اى

 

منابع و ذخاير افيوليت ها:

 

افيوليتها به صورت کمربندى از سنگهاى فوق بازى ، بازى در استان کرمان گسترش وسيعى دارند و شامل مواد معدنى زير مى باشند :

کروميت :

 

منابع و ذخاير مهم کروميت کرمان و ايران در بيشتر از 31 نقطه معدن کارى در مناطق اسفندقه و بافت ديده مى شود . از نظر منشاء تشکيل ، کروميت بيشتر در سنگهاى فوق بازى (پريدوتيت هاى سرپانتينيتى)ازنوع هارزبورژيت ها ديده مى شود .مشخصات کانى شناسى و سنگ شناسى کروميت هاى استان کرمان در جدول 1 آورده شده است . مطالعه و مقايسه ترکيب کانى شناسى و شيميايى کروميت هاى استان کرمان با ساير نقاط دنيا نشان مى دهد که مشابهت قابل ملاحظه اى بين کروميت هاى نوع آلپى (افيوليتى) دنيا و استان کرمان وجود دارد ، به طورى که مى توان کروميت هاى منطقه اسفندقه و بافت را ازنوع آلپى در نظر گرفت . بنابراين مى توان چنين پيشنهاد نمود که توده هاى کروميتى منطقه کرمان در مرحله اصلى تفريق ماگمايى (ماگماهاى بازى توليتى)در يک محيط ايوژيو سنکلينالى و يا در حين تشکيل پوسته اقيانوسى در سنگهاى فوق بازى (هارزبوزريت) تشکيل شده و به مرور زمان در اثر گسترش ايوژيو سنکليتال يا پوسته اقيانوسى ، چين خوردگى و نهايتا دگرگونى ،‌دگرسانى همراه با بالا آمدگى پوسته اقيانوسى دگرسان شده و يا در صورت توده هاى گنبدى شکل سرپانتينيتى در سنگهاى مختلف پوسته زمين جايگزين گرديده اند.اين تغييرات تکتونيکى ، دگرگونى و بالا آمدگى احتمالا سبب پيدايش ساخت ها و بافت هاى تکتونيکى از جمله بافت برشى و جداشدگى و خردشدگى بلورهاى کروميت شده است . در مراحل انتهايى پديده هاى کوه زايى ،‌ ماگمايى احتمال تزريق و تفريق ماگما در شکستگيها و تشکيل توده هاى کروميتى تزريقى مانند باغ برج را نمى توان از نظر داشت (31)

 

جدول1: مشخصات مهم کرومیتهای اسفندقه و بافت(8،11 و 40)

             

 

فهرست راهنمای مهمترین منابع و ذخایر فلزی در استان کرمان