شهرهاى مهم اذربايجان
تبريز
قديمى ترين اشاره به نام تبريز در يک کتيبه سارگن دوم –پادشاه آشور –در سال 714 پيش از ميلاد است .سارگن در اين کتيبه از شهرى به نام اوشکايا که گويا اسکو کنونى است ونيز از دژمحکمى به نام تاروئى ياد ميکند که به احتمال قوى,بايد همان تبريز باشد .در سال 1377در پى خاکبردارى در محوطه مسجد کبود جهت احداث مجتمع تجارى به محوطه باستانى که متعلق به هزاره اولقبل از ميلاد بود بر خورد کرده بودند تعداد 40 قبر باستانى همراه اشيا مربوط به دفن شده ها بدست آمد با کشف محل مذکور دقيقا تاريخ شهر تبريز سه هزار سال ثبت گرديد.و انتظار مى رود در حفاريهاى آينده احتمالا قدمت شهر از سه هزار سال نيز فراتر رور چون در سال جارى فقط تا کف هزاره اول قبل از ميلاد خاکبردارى شده است که در طول ساليان متمادى سطح شهر تبريز در حدود 7متر پايين تر قرار گرفته است.در سال 21 هجرى –قمرى,تبريز قلعه نظامى کوچکى بود .اولين حکومت مستقر در تبريز رواديان بوده که اين شهر را پايتخت خود قرار دادند.از سال 446 به بعد سلجوقيان بر تبريز تسلط يافتند پس از حملات مغول ,تبريز پايتخت رسمى ايلخانان شد .در زمان محمود غازان تبريز به منتها درجه عظمت و بزرگى وآبادانى رسيد. مسجد عليشاه وربع رشيدى و شنب غازان در اين دوره ساخته شد . پس از مغولها و ايلخانان ,تبريز در عصر جلايريان و ترکمنان و صفويه پايتخت رسمى گرديد .مسجد کبود از يادگارهاى دوران حکومت جهانشاه قرا يوسف ترکمان مى باشد .در دوره حکومت صفويان,تبريز بارها به اشغال قواى مهاجم عثمانى در آمد و چندين بار به وسيله زلزله هاى وحشتناک به کلى ويران شد .در عصر قاجار يه تبريز وليعهد نشين گرديد ,تجارت و اقتصاد آن رونق گرفت .آثار تاريخى و مکانهاى ديدنى تبريز عبارتند از :مسجد عليشاه (ارک تبريز )قلعه رشيديه(ربع رشيدى )مسجد کبود يا مسجد جهانشاه قرا يوسف ,مسجد جامع ,مسجد سيد حمزه ,بازار تاريخى تبريز,زيارتگاه عينالى در قله کوه سرخاب,ائل گلى,تالار شهردارى و برج ساعت , موزه مشروطيت ,مقبره الشعرا
آذرشهر
در کتابهای معتبر تاریخی »سابقه این شهر را به دوره ساسانیان و حتی هخامنشیان مربوط می دانند .بعد از اسلامَُِّ، مورخان نام این شهر را ده خرقان ودهخوارقان و ده نخیرجان نوشته اند که در میان مردم به توفارقان معروف است .این شهر دارای آثار تاریخی بسیار کهن است ، مانند مسجد تورامین ،گورستان پیر حیران ،گورستان تاریخی بادامیار ،مصلای آذر شهر ومسجد چهار سو
اسکو
اسکو از قدیم ترین وآبادترین بخشهای آذربایجان است .از نظر فرهنگی از بخشهای پیشرفته و فعال می باشد .اسکو دارای آثار تاریخی و قدیمی مانند مسجد جامع سبزه میدان ،امام زاده ای منسوب به اولاد حضرت امام جعفر صادق (ع)،بقعه سلطان حسام الدین فرقد « از سپهسالاران معروف اسلام واقع در قله سلطان داغی »،مقبره پیر حیدر ،مزار الله بنده سی ،مسجد پایتخت که به دست قشون عثمانی ویران ودر سال 1061 ه-ق مرمت و تجدید بنا گردیده است .جالب ترین و دیدنی ترین روستای تاریخی اسکو ،روستای کندوان می باشد که آب معدنی آن برای امراض کلیوی بسیار مفید است و هر سال عده کثیری مسافر را از سراسر کشور به خود جلب می نماید .سیستم خانه های روستایی کندوان در ایران و خاورمیانه کم نظیر است .
اهر(ارسباران)
این شهرستان از قدیمی ترین ولایات آذربایجان است .اهر نام درخت زبان گنجشک است که به مناسبت فراوانیش در این ناحیه عمومیت پیدا کرده است .در زمان قاجاریه و جنگهای ایران و روس ،اهر مرکز فرماندهی عباس میرزا بوده است
مسجد جامع ،بقعه شیخ شهاب الدین اهری وراسته بازار آن که تماماگنبد آجری است،از آثار تاریخی شهرستان اهر به شمار می روند .بقعه شیخ شهاب الدین محمود اهری که در حدود چهار صد سال پیش در دوره صفوی ساخته شده است ،دو مناره بزرگ و بلند آن از کاشی معرق پوشیده شده و مانند دو گوشواره فیروزه در کمال صفا و جلا در طرفین طاق معظم آن از فاصله چند فرسخی دیده می شود .اطراف این بقعه ،درختان گوناگون وچمنزارها وجود دارد ودر بهار و تابستان از گردشگاههای مهم شهر به شمار میرود
بستان آباد(اوجان)
بستان آباد در محل شهر باستانی و گمشده تاریخی اوجان بنا شده است .اثری از این شهر قدیمی بر جای نمانده است .نام اوجان از قرن ششم به بعد در اکثر کتابهای تاریخی و جهانگردی آمده است .اوجان پایتخت ییلاقی در دوره ایلخانان مغول بوده که بعدا در اثر حوادث روزگار به کلی منهدم شده است . آب گرم و حمام معروف بستان آباد بر روی بعضی از بیماریها تاثیر دارد
بناب
بناب در جلگه آبرفتی دامنه های سهند و صوفی چای و رسوبات ساحل دریاچه ارومیه قرار گرفته است.بناب دارای آب وهوای معتدل با تابستان گرم و مطبوعو زمستان ملایم است.بناب شهری قدیمی است که آثاری از قرون 8و9 هجری و دوره صفویه در آن بدست آمده است .محصولات مهم کشاورزی آن ،غلات ،حبوبات ،صیفی جات و انواع خشکبار وبه خصوص انگور وبادام و همچنین دامداری و پرواربندی است .خشکبار بناب جنبه صادرات داخلی و خارجی دارد.
جلفا
جلفا در شمال غرب آذربایجان شرقی ،بین شهرستانهای مرند ،اهر،ماکو،کلیبر واقع شده است .رودارس در مرز ایران و جمهوریهای آذزبایجان و ارمنستان ،از شمال آن می گذرد .جلفا در لغت به معنی بافنده است.در قدیم مرکز پرورش کرم ابریشم بوده و مردم آن در تولید ابریشم و پارچه های حریر تخصص داشتند و به دستور شاه عباس صفوی در حدود 3000 خانوار ارمنی از جلفا ی ارس به اصفهان کوچ کردند تا در امر تولید و صدور ابریشم از راه خلیج فارس که مهمترین کالای صادراتی آن روزگار بود ،فعالیت نمایند .مهمترین آثار تاریخی جلفا ،کلیسای سنت استپانوس می باشد که به نام کلیسای (وانک) زیارتگاه معروف است .وجود گمرگ ایران و جمهوری آذربایجان و مبادله کالا و مسافر سبب جذب جمعیت فعال شده و از شهر های مهاجر پذیر استان به شمار می رود .
سراب
سرابیکی از شهرهای قدیمی و تاریخی آذربایجان شرقی است .آثار بدست آمده از دوره اوراتورها (معاصر مادها)به خط میخی قدمت آن را نشان می دهد .از وقایع مهم سراب جنگ امیر وهسودان با ترکان غز در قرن پنجم هجری و ویرانی سراب توسط مغو لها (در سال 617 هجری)را می توان نام برد . مورخین سراب را به نام سراه و سراو نیز ذکر کرده اند .
سراب در زمینه اقتصادی و کشاورزی و دامداری ،در استان از اهمیت بسیاری برخوردار است .منطقه سراب به علت قرار گرفتن در دشتی هموار و با خاک غنی و آب کافی ،یکی از مراکز معروف دامپروری استان است و گاو سراب شهرت خاصی دارد .سفال کاری اندر آب معروف است . این منطقه دارای آبهای معدنی غنی است .از جمله می توان آبهای گرم اسب فروشان ،الله حق،شالقونو جلده با خان اردهارا نام برد.
شبستر
شبستر معرب کلمه چی چستر است که به زبان زندی به معنای کوهپایه است .این منطقه به علت وجود تکه کوهستان میشو اهمیت سوق الجیشی داشته و مردم آن در مقابل لشکر کشیهای عثمانیها به آذزبایجان فداکاریهای زیادی از خود نشان داده اند.
شبستر به خاطر عارف نامدار ،شیخ محمود شبستری ،صاحب گلشن راز و زادگاه روحانی مبارز شیخ محمد خیابانی شهرت خاصی دارد . مسجد جامع طسوج و شبستر ومقبره شیخ محمود شبستری،از آثار تاریخی آن هستند.
کلیبر
کلیبر دارای آب و هوای معتدل کوهستانی بوده و سراسر منطقه را جنگلهای تنک و مراتع سرسبز پوشانیده و محل ییلاق عشایر دشت مغان و ارسباران می باشد .این شهرستان تحت تاثیر آب و هوای خزری بوده و اغلب اوقات کوهستانهای مرتفع را مه غلیظ می پوشاند. رودخانه ارس از شمال آن می گذرد.قلعه معروف بابک یا قلعه جمهور،مرکب از قلعه وقصر ،بر فراز قله کوهستان به نام قیز قلعه سی در ارتفاع 2600متری در غرب کلیبر واقع است. در صد کیلومتری تپه معروف نادری ودر نزدیکی روستای پیر در فاصله 50 کیلومتری کلیبر مقبره شاه قاسم بنا شده که گویند برادر حضرت رضا(ع) است .
مراغه
شهر مراغه یکی از قدیمی ترین شهرهای ایران می باشد .در زمان جنگهای اعراب این شهر پایگاه قشون اعراب بود.در سال 628 هجری ،مراغه به تصرف سپاهیان مغول در آمد و در سال 656 هجری مرکز فرمانروایی هلاکو خان مغول شد . آثار دوران حکومت هلاکوخان در مراغه ،از جمله نشانه های مختصری از رصد خانه مراغه ،هنوز باقی است و جزو آثار تاریخی استان به شمار می آید.
فعالیتهای مهم صنعتی و تولیدی در این شهر محدود به صنایع دستی و تهیه مواد اولیه غذایی است.صنایع دستی آن ،فرش و گلیم ظروف سفالین،صنعت چوب و صنعت صابون سازی است که شهرت خاصی دارد .آبهای معدنی مراغه عبارتند از :ساری سو (آب زرد) ،قره پالچیق،(سیاه گل) ،گشایش و شور سو ( آب شور ).از آثار تاریخی این شهرستان برج مدور،گنبد سرخ وآرامگاه اوحدی مراغه ای ،...می باشد.
مرند
در دایره" المعارف اسلامی آمده است که مرند در دوران اقتدار کلده و آشور مرکز مهمی بوده است و جماعتی که در گذشته در این منطقه سکونت داشته اند تا دریاچه ارومیه حکومت می کردند .
به روایتی کلمه مرند در زبان ارمنی به معنای دفن یا دفینه است که گویند مرند محل دفن نوح پیغمبر است .مورخان قدیم نوشته اند که مرند پایتخت شهرستان و اسپورگان در دوره ساسانی بوده و بقایای آتشکده ای در تپه خاکستری مرند می تواند دلیل آن باشد .بطلمیوس ،جغرافیدان معروف یونان ،از این منطقه به نام مانداگار نا یاد میکند که منطبق بر مرند امروزی است.تمام منطقه مرند بنا به شرایط طبیعی ،برای دامداری و کشاورزی و باغداری مناسب می باشد .انگور،سیب وزردآلوی مرند وبه خصوص سیب زنوز بسیار مرغوب بوده و معروفیت خاصی دارند.
صنعت مهم مرند قالیبافی است.
ملکان
ملکان بین شهرستان بناب و هشترودو مراغه ومیاندوآب در جلگه رسوبی واقع شده است .سابقا بخش ملکان به نام ملک کندی معروف بوده است.در جنوب ملکان ،آثارو بقایای شهر تاریخی لیلان وجود دارد. وهوای ملکان در تابستان گرم و معتدل ودر زمستان سرد است .محصولات مهم ملکان خشکبار،میوه،غلات و انگور است. شغل عمده مردم کشاورزی ،دامداری وقالیبافی است.
میانه
میانه از اطراف به شهرستانهای سراب ،خلخال ،زنجان،بستان آبادو هشترود محدود است و شامل بخشهای مرکزی،کاغذ کنان ،ترکمانچای،وکندوان می باشد. محصولات مهم این شهرستان،گندم،جو،برنج،حبوبات، دانه های روغنی و انواع میوه می باشد.قالیبافی و بافت انواع فرشهای کوچک و بزرگ مخصوصا در بین روستائیان رواج دارد. شهر میانه از سوابق تاریخی درخشانی برخوردار است.بنا به نوشته حمدالله مستوفی ،این شهر در اثر حملات مغول یکبار به کلی ویران شده و در ادوار بعدی دوباره رو به آبادانی نهاده است. این شهر به نامهای میانچو گرمرود نیز نامیده شده است .میانه دارای آثار تاریخی زیادی است .پل دختر،قلعه دختر،بقعه امامزاده اسماعیل و مسجد بزرگ سنگی ترک از آن جمله است.
هریس
نام هریس در وقف نامه ربع رشیدی،در زمان حکومت غازان خان مغول (681 ه-ق)قید شده است و یکی از قدیمی ترین و حاصلخیز ترین شهرهای آذر بایجان به شمار می رود .بقعه شیخ اسحاق در روستای خانمرود،گورستان مینق،گورستان گوور و مسجد اسنق که از قرن هشتم هجری باز مانده، حکایت از سابقه تاریخی این شهرستان دارند.
هشترود
هشترود در بین شهرستانهای بستان آباد ،میانه ، مراغه و استانهای زنجان . آذربایجان غربی واقع شده است .چون هشت رودخانه از کوههای سهند در این ناحیه سر چشمه می گیرند،به نام هشترود نامیده شده است. به نسبت وسعت، هشترود از مناطق کم جمعیت استان به شمار می رود. شهرستان هشترود کلا منطقه ای روستایی است و شهر نشینی در آن منحصر به مرکز شهرستان می باشد. تنها صنعت رایج آن در روستاها،قالیبافی،جاجیم بافی و بافتن شال گردن می باشد .هشترود از نظر کشاورزی دیم وآبی می باشد. و باغداری و دامداری یکی از مناطق مهم استان است و عمده ترین محصولات آنگندم،جو،حبوبات،صیفیو سیب زمینی ایت. از آثار تاریخی این شهرستان قلعه ضحاک را می توان نام برد.