جغرافياى شهرستان زاهدان

جغرافياى عمومى شهرستان زاهدان

1- جغرافياى طبيعى
.

 1-1 حدود جغرافيايى

اين شهرستان از شمال به شهرستان زابل و کوير لوت از خاور به کشور پاکستان  از باختر به استان کرمان واز جنوب به شهرستان خاش و ايرانشهر محدود مى شود. شهر زاهدان مرکز شهرستان در 60درجه و 53  دقیقه طول خاورى و 29  درجه و 28 دقیقه عرض شمالى درارتفاع 1369مترى از سطح دريا قرار دارد. فاصله‏ زمينى‏آن تاتهران 1555 کيلومتروفاصله هوايى آن تا تهران 1128 کيلومتر است.

 

1-2وسعت

 شهرستان زاهدان با وسعت 36581 کيلو متر مربع، 2/21درصد از مساحت کل کشور را دربرگرفته است.

.
1-3 تقسيمات شهرستان

این شهرستان داراى سه شهر زاهدان (به عنوان مرکز استان بلوچستان) ،مير جاوه و نصرت آباد و چهار بخش مرکزى، مير جاوه ، نصرت آباد،کورين و  8دهستان مى باشد.

.
1-4 شرايط اقليمى

آب و هواى زاهدان گرم و خشک بوده و در روزهاى تابستان  هوا بسيار گرم و در شب ها حرارت به نحو محسوسى کاهش مى يابد .بادهايى که به طرف زاهدان به حرکت در مى آيند از طرف جنوب باخترى به شمال خاورى است و بادهاى 120روزه سيستان نيز به طور غير مستقيم در کاهش دماى شهر زاهدان تاثير دارند . . بادهاى غربى مديترانه ‏اى در فصل زمستان موجب ريزش باران پراکنده مى‏شوند. ميزان بارندگى ساليانه آن به ترتيب 17/2درجه و 73 ميلى‏متر بوده است که در سطح بلوچستان سردترين شهر و کم باران‏ترين آنها بوده است.در اين شهر به ندرت برف مى بارد.

 

1-5 منابع آبى

1-6 ارتفاعات

2- جغرافياى انسانى

2-1جمعيت 

 جمعيت شهرستان زاهدان بر اساس سرشمارى سال 84 (675282) نفر بوده و به عنوان پرجمعيت‏ ترين شهرستان بلوچستان مطرح است.

2-2 دين و مذهب و نژاد

اکثر مردم اين شهر با توجه به قوميت هايى که در آن ساکن شده اند از نژاد آريايى و طايفه بلوچ بوده، داراى دين اسلام و مذهب شيعه و سنى مى باشند.

2-3 زبان

مردم اين شهر به زبانها و گويش هاى فارسى ، سيستانى ، بلوچى ، کرمانى ،يزدى و خراسانى سخن مى گويند .

2-4 روش زندگى

علاوه بر زندگى شهرنشينى ،گروهى از جمعيت به زندگى روستايى ،کوچ‌نشينى، چادرنشينى، مشغولند.

2-5 پوشاک

پوشش مردم منطقه متأثر از فرهنگ حاکم غالباً سنتى است به گونه‌اى که مردان از لباس‌هاى ساده استفاده مى‌کند که شامل پيراهن بلند تا زانو و شلوار نسبتا گشادى است و عمامه و کلاهى نيز بر سر مى‌گذارند. لباس زنان شامل شلوار، چادر و پيراهن بلندى است که قسمت سراستين و جلوى پيراهن سوزن‌دوزى يا گل‌دوزى شده است. قابل توجه اينکه در مرکز شهرستان افرادى با پوشش معمولى نيز ديده مى‌شوند.

 

2-6ساخت و ساز

به جز ساختمانهايى که به سبک جديد ساخته شده‌اند در اطراف مرکز شهرستان ساختمانهاى سنتى در روستاها با سبک معمارى خاص خود ديده مى‌شود. (سقف مسطح با ديواره‌هاى ضخيم بلند و پنجره‌هايى که در آن تعبيه شده و بوسيله ديوارهاى سنگى و گلى از يکديگر مجزا مى‌شوند).

.
2-7 اقوام و رسوم  

.زاهدان شهر چند دروازه ايست که به دليل مهاجرت پذيرى تا کنون فرهنگى يک دست نيافته است وجود اقوام و اديان و مذاهب اسلامى مختلف در شهر ان را به الگويى نمادين براى ديگر شهرها در ايران و کشور هاى ديگر تبديل کرده است  با اين وجود يکى از ويژگيهاى اساسى جمعيت آن ، ترکيب قومى و ايلى آنها است. چه در جامعه روستايى و شهرى قسمت اعظم جمعيت را ايلات و طوايف تشکيل مى‌دهند. افراد يک طايفه بسيار به يکديگر نزديکند و روابط خويشاوندى بين آنها در محدود کردن تعارضات و کينه توزيهاى برون طايفه‌اى اثر گذاشته حتى مانع از دشمنيهاى درون طايفه‌اى مى‌‌گردد..دين و مذهب نيز مهمترين عامل اتحاد و همدلى مردم زاهدان است .. اکثر جمعيت زاهدان بلوچ بوده و از طوايف نارويى، ريگى، هاشم زهى، کرد، شهنوازى، شه بخش و گرگيج مى‌باشند.

2-8 مراسم مذهبى

از جمله مراسم مذهبى که هر سال در زاهدان چشمگير است عزا دارى مردم در ايام محرم و صفر و شهادت ديکر ائمه اطهار (ع) است . اين عزاداران اغلب از اقوام سيستانى .يزدى . خراسانى و کرمانى و ترک و افغان مى با شند .

 

2-9 غذا ها ى محلى

 از انواع خوراکى هاى بومى مى توان به شيلانج . شير مال . کهلى . کباب تنورچه . ابگوشت . کشک زرد . کشک سفيد . تجگى . قليفى . کلوچه و ......... اشاره کرد.

 

3 - جغرافياى اقتصادى

عليرغم شرايط آب و هوايى حاکم در منطقه اساس اقتصاد مردم اين منطقه بر کشاورزى و صنعت (به خصوص قاليبافى و توريستي.........) ، دامدارى نهاده شده است.

3-1کشاورزى

نوع کشت موجود در منطقه  آبى و تأمين منابع اب کشاورزى بيشتر کاريز و چاههاى نيمه عميق است. به علت قرار گرفتن اين شهر (مرکز استان) در منطقه مرزى همه ساله مقادير بسيار زيادى از توليدات کشاورزى تهيه شده در استانهاى مجاور به خصوص استان کرمان از طريق شهر زاهدان به خارج از کشور صادر مى‌‌گردد. مهمترين اين اقلام شامل خرما، پسته، زعفران، گياهان دارويى و صنعتى مانند گل گاوزبان، استاقدوس، ثعلب، به دانه، گل سرخ و کتيرا  مى‌باشد.ازديگرمحصولات کشاورزى اين منطقه نيز ميتوان به گندم . جو .نباتات .علوفه . ذرت دانه اى و علوفه اى .سبزيجات و محصولات جاليزى و باغى اشاره نمود. شهر زاهدان داراى موقعيت ممتاز جغرافيايى است و در مسير ترددبين المللى پاکستان و هندوستان ،خراسان و کرمان قرار دارد  از اينرو ازديد بازرگانى حائز اهميت مى باشد.

 

3-2 دامدارى

دامدارى در منطقه به روشهاى مختلف روستايى، بسته و عشايرى صورت مى‌‌گيرد ..

3-3 صنايع

صنايع موجود در استان  به طورکلى  به دو دسته صنايع ماشينى و دستى تقسيم بندى مى‌شوند. صنايع ماشينى عبارتند از :

1- صنايع غذايى(کارخانه نان ماشينى ،آردسازى، يخ‌سازى، سردخانه، کارخانه قند حبه)

2- صنايع نساجى و پوشاک (کارخانه نساجى، ريسندگى و بافندگى )

3- صنايع  شيميايى (کارخانه توليد اکسيژن، پلاستيک‌سازى، ملامين‌سازى، موکت‌سازى)

4ـ صنايع دستى عبارتند از : سوزن‌دوزى، گليم بافى، پشتى‌بافى، حصيربافى، سکه‌دوزى، چادربافى،  پرده‌بافى، دکمه دوزى و قاليبافى

 

3-4 صنعت توريسم

زاهدان اگرچه در نگاه اول، فاقد امکانات گردشگری به چشم می آید، اما اکوتوریسم طبیعی آن و همچنین پیشینه تاریخی آن، از جاذبه هایی است که چشم هر بیننده را خیره  می کند. در ذيل سعى گرديده برخى از جاذبه هاى اين شهر عنوان گردد:

 
3-4-1جاذبه هاى تاريخى و مذهبى

خانه ابوى ( کار گاه هنر هاى سنتى زاهدان ) :

زمان احداث اين اثرتاريخى هم زمان با شکل گيرى هسته اوليه شهر است و توسط استاد محمد على محمودى در سال 1311هجرى شمسى ساخته شده و مالک ان شخصى به نام ابو ى بوده اين بنا در حال حاضر در تملک ميراث فرهنگى است .

  
منزل قديمى شمس :

 منزل شخص اقاى شمسى  نيز يکى از نمونه هاى معمارى سبک يزدى در بافت اوليه شهر زاهدان مى باشد که داراى فضاهاى معمارى سنتى همچون هشتى . حمام . مطبخ . رواقى . با طاق نما هاى هلالى شکل مجموعه اى از اتاق ها و انبار ها با مصالح عمده خشت و گل در جرز ها و آجر درنما با طاق ضربدر مى باشد .

 

ساختمان دادگسترى :

ساختمان قديم دادگسترى زاهدان از جمله بنا هاى اوليه شهر زاهدان است که در طبقه ساخته شده است . از اين ساختمان زمانى به عنوان مرکز تثبيت غله استان و پس لز ان به عنوان ساختمان دادگسترى استفاده مى شده است .

تلگراف خانه حرمک :

 اين اثر در روستا حرمک از توابع بخش مرکزى در 55کيلو مترى شمال زاهدان واقع شده است و از جمله ساختمان هايست که در اوايل حکومت پهلوى اول به عنوان تلگراف خانه در اين روستا ساخته شده است .

 

حسينيه يزدى ها :

 همزمان با شکل گيرى نوين شهرى زاهدان در سال 1310 هجرى شمسى يزدى ها که اصلى ترين مهاجران اوليه ان بودند مبادرت به احداث مجموعه اى از ساختمان هاى ادارى .مذهبى و شخصى نمودند که حسينيه يزدى ها واقع در بافت قديم شهر زاهدان يکى از انها است .

 
مجموعه امير توکل کامبوزيا :

در اوايل دوره پهلوى اول با تبعيد فردى به نام امير توکل کامبو زيا به دزداب قديم وى در محلى که اکنون به نام کلاته وى ناميده مى شود اقامت گزيد از انجايى که وى فردى تحصيل کرده اى  و فرهيخته اى بوده بلا فاصله شروع  به ساخت مجموعه اى از سازه هاى معمارى به عنوان منزل ، کتابخانه شخصى ، حمام محل نگهدارى دام و غيره نمود .

 

 کاروان سراى نصرت آباد

 در مسير زاهدان به بم قرار داشته و معمارى بنا به دوران صوفيه تعلق دارد از خصوصيات بارز آن قرينه سازى و چهار ايوانى بودن آن است . در عصر صوفيه از سازه هاى معمارى تحت عنوان کاروان سرا ، رباط ،  ميل در مناطق بيابانى حد فاصل شهرهاى بزرگ ساخته شده که کاروان سراى نصرت آباد يکى از انهاست . اين کاروان سرا در سه کيلو مترى شمال غربى نصرت آباد واقع  شده است پلان آن تقريبا به صورت مربع بوده است که در هر راس ان يک برج نگهبانى با قطر حدود 4/5 متر قرار دارد .ورودى اين بنا در مرکز جبهه جنوبى قرار گرفته که مستقيما به حياط مرکزى منتهى مى گردد .در پيرامون حياط مرکزى مجموعه از فضاهاى معمارى همهنند اتاق هاى استراحت مسافران و محل هاى نگهدارى احشام و چهار پايان و تيمار انها ساخته شده است .

 

گورستان هفتاد ملا

در حاشيه شرقى روستاى روپس و در 20 کيلو مترى روستاى تمين واقع شده است . در دامنه ارتفاعات  مشرف بر روستا يک تو رفتگى وجود دارد که در پناه ان يک نمونه از گورستان هاى منحصر به فرد دوران اسلامى بنام گورستان هفتاد ملا قرار گرفته است .اين گورستان با حدود 50 متر مربع مساحت ، شامل مجموعه اى از صورت قبر هاى پنج طبقه مصطبه اى شکل پلکانى با ديوارى مخوف و سوراخ دار عمود بر روى انها مى باشد . اين قربستان به (دوره اسلامى ميانه ) تعلق دارد .

 

قلعه تپه لاديز

 قلعه لاديز در کنار سفلى و در 17 کيلو مترى جنوب غرب مير جاوه و در مسير مير جاوه به تمين قرار گرفته است . ويژگى هاى اين اثر استفاده از سنگ هاى درشت براى پى بندى بنا و ساختن ديوار هاى خشتى روى اين پى هاى سنگى مى باشد . از ديگر جاذبه هاى طبيعى اين شهرستان رود خانه لاديز ، غار لاديز ، ابشار لاديز ، باغ جون آباد را مى توان نام برد .

 
معمارى صخره اى روستا تمين

 معمارى صخره اى تمين منحصر بوده و فقط در چند جاى ايران چنين معمارى ديده مى شود علاوه بر معمارى ، تمين داراى طبيعت زيبا و بکر همچون روستا هاى اطراف مشهد و شانديز سرسبزى و خرمى خاص و آب وهواى منحصر به فرد ى دارد . از جمله روستا هاى داراى بافت تاريخى و هدف گردشگرى استان است .

 

 ساختمان قديمى پست زاهدان

 اين اثر از جمله ساختمان هاى ادارى است که در اوايل سلسله پهلوى و به منظور انجام مراسلات پستى به سال 1311 هجرى شنسى توسط دولت بنا گرديده است . در حال حاضر مرمت اين بنا براى ايجاد موزه پست با همکارى اداره کل پست استان در حال پيگيرى است .

پست مير جاوه

 همزمان با احداث شبکه راه آهن از کويته به زاهدان نقطه مرزى ميل 72 به يکى از مبادى اصلى ورودى مسافر و ترانزيت کالا در شرق کشور مبدل گشت و اين امر موجب شکل گيرى شهر مير جاوه و مجموعهاى از ساختمانهاى ادارى ،مسکونى و انتظامى و خدمات ديگر گرديد . که ساختمان پست مير جاوه يکى از انهاست ، اين ساختمان به سبکمعمارى خانه هاى چوبى با سقف شيروانى براى انجام مراسلات پستى در خيابان فرخى سيستانى و همجوار با ساختمان شهربانى ساخته شده است .

 
راه آهن مير جاوه

 اين بنا و مجموعه سازه هاى مرتبط با آن سنگ پايه بناى شهر مير جاوه و زاهدان است . که در حاشيه خيابان فر خى ميرجاوه واقع شده است

شهربانى مير جاوه

 پس از شروع به کار خط راه آهن کويته ، زاهدان در نقطه مشترک دو کشور ايران و پاکستان شهرمير جاوه شکل گرفته و به تدريج با احداث مجموعهاى از ساختمان ها ى ادارى و دولتى وشخصى رشد يافته و گسترش مى يابد به منظور حفظ نظم و امنيت شهر نوپاى ميرجاوه اين مرکز پليس شهرى راه اندازى گرديد .

 

3-4-2 جاذبه هاى طبيعى

روستاى تمين

دهستان تمين واقع در 65 کيلو مترى جنوب باخترى شهر مير جاوه يکى از مناطق بسيار زيبا است که در قسمت شمالى قله تفتان قرار دارد . آب و هواى روستا تمين در تابستان ها خنک و در زمستانها سرد مى باشد ،ميوه هاى مختلفى در اين روستا به عمل مى آيد از جمله انجير ، عناب ،سيب ، انگور ، توت ، عمده کار مردم روستا کشاورزى مى باشد . اين روستا به سه قسمت تقسيم مى شود که عبارتند از 1،تمين بالا 2،تمين مرکزى 3، تمين پايين که اين محله ها در فاصله 300 کيلو مترى از هم قرار دارند .

 چشمه آب معدنى موسى

 چشمه آب معدنى موسى در تمين بالا تنها منبع تامين آب روستا مى باشد . اين چشمه زيبا از دل صخره اى عظيم مى جوشد و چشم انداز زيبايى را به وجود آورده است . از خصوصيات بارز اين چشمه دارا بودن املاح معدنى مفيد و درجه حرارت آن مى باشد که در زمستان گرم و در تابستان خنک ميباشد .

 
غار لاديز

 غار  لاديز يکى از جلوه هاى طبيعى و بسيار زيباى استان در فاصله 100 کيلو مترى شهرستان زاهدان و در 10 کيلو مترى شهر مير جاوه قرار دارد اين منطقه داراى آبشار و چشم انداز هاى زيبا با پوشش گياهى غالب گز مى باشد که در گذشته اهالى منطقه از آن به عنوان يک قنات طبيعى استفاده مى کردند . در حال حاضر با توجه به کيفيت خوب و بالاى آب غار لاديز مورد استفاده شرب و کشاورزى اهالى ساکنين لاديز ميرجاوه مى باشد .

 از ديگرجاذبه هاى طبيعى زاهدان ميتوان به پارک ملت زاهدان و مجتمع تفریحی براسان باغ  اشاره نمود.

 

3-4-3جاذبه هاى فرهنگى

اين شهر با وجود مراکز فرهنگى و آموزشى از قبيل دانشگاهها (دانشگاه هاى بزرگ دولتى . ازاد  . پيام نور . علوم قرانى و حوزه علميه امام صادق (ع) )، دانشسراى عالى، انستيتو تکنولوژى، مدرسه عالى بهداشت به عنوان يک شهر دانشگاهى  وفرهنگى شناخته  مى شود. از ديگرجاذبه هاى فرهنگى اين شهر ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود :

 
موزه بزرگ منطقه اى جنوب خاور کشور :

 اين موزه با زير بنا ئى به مساحت 11000 هزار متر مربع در حال تاسيس است در اين موزه آثارى در زمينه هاى باستان شناسى ، مردم شناسى و هنر هاى سنتى جنوب شرق کشور به نمايش گذاشته خواهد شد .

موزه شهدا :

 اين موزه در گلزار شهدا قرار دارد و مجموعه از آثار شهيدان پر افتخار جنگ تحميلى رابه نمايش گذاشته است .

 دبستان ايت الله طالقانى   

 اين بنا در سالهاى 1314تا 1318 هجرى شمسى ساخته شده است . از خصو صيات بارز اين بنا رواق هاى زيبا و سقف هاى گنبدى و تزئينات آجرى است .

* از ديگر جاذبه هاى فرهنگى -تاريخى در اين شهر ميتوان به مسجد مکی بزرگترین مسجد اهل سنت در ایران ، مسجد جامع و مساجد ریبای دیگرچهارراه رسولی  اشاره نمود..

 

4- جغرافياى تاريخى

پيشينه تاريخى

در اوایل پادشاهی فتحعلی شاه قاجار در محلی که اکنون زاهدان است چاه آبی بود که راهزنان پس از حمله به کاروانها و چپاول دارایی و سرمایه آنها در آنجا استراحت می کردند. این منطق که مملو از درختان گز بود دزد آب نام داشت. (وجه تسميه دزداب : در برخى نقاط اب به صورت چشمه بيرون امده و در قدرى انسوتر در زمين فرو مى رود) .اين شهر که کوه ها ان را احاطه کرده اند قدمتى 85ساله بيشتر ندارد. در گذشته اى دور زندگى در اين منطقه در درون قلعه اى کوچک در کوه هاى شمال شهر زاهدان جريان داشته و مردم در حوالى قلعه به کار کشاورى و تجارت مشغول بوده اند و از اين طرق امرار معاش مى کردند .  در سال 1277 هجری شمسی یکی از ساکنان آن محدوده به نام مراد به اتفاق فرزندانش در آنجا کاریزی احداث کرد که موجب رونق اندکی در آن گردید. کار گران راه آهن يعنى هندى ها اولين پايه گذاران شهر در اين منطقه بوده اند .معمارى خاص هندى از اين طريق وارد ايران شد. پس از کشیده شدن راه آهن کویته به زاهدان همزمان با جنگ جهانی اول توسط انگلیس تجارت بین ایران و هند از همین نقطه شروع گردید. و شهر را رونقی صد چندان داد. و در زمان رضا شاه در سال 1309 هجرى شمسى به پیشنهاد تیمسار امان الله جهانبانی به اسم زاهدان تغییر نام داد. هرچند نقشه اوليه شهر زاهدان توسط يک مهندس از شهر کويته پاکستان طراحى گرديد ولى معماران ايرانى بافت کلى شهر را براساس معمارى شهر هاى تاريخى مطابق با اقليم منطقه اجرا کردند .