جغرافياى شهرستان خاش

جغرافياى عمومى شهرستان خاش

 

1-جغرافياى طبيعى

1-1 حدود جغرافيايى

 اين شهرستان از شمال و شمال غربى به زاهدان، از شرق و شمال شرقى به پاکستان، از غرب و جنوب غرب به شهرستان ايرانشهر و از جنوب و جنوب شرقى به شهرستان سراوان محدود مى‏شود. شهر خاش مرکز شهرستان است که ارتفاع آن از سطح دريا 1394 متر است. شهر خاش در 61 درجه - 14 طول شرقى و 28 درجه - 13 عرض شمالى قرار دارد. فاصله زمينى آن تا مرکز استان 180 کيلومتر و تا تهران 1735 کيلومتر است، فاصله هوايى آن تا تهران 1246 کيلومتر است.

1-2وسعت

شهرستان خاش با مساحت 23105 کیلومتر مربع 12 درصد خاک بلوچستان را تشکیل داده ، فاصله ان تا مرکز استان 180 کیلومتر است.

 

 1-3 تقسيمات شهرستان

این شهرستان دارای تعداد 3 مرکز شهری (خاش نوک آباد و ایرندگان )، 3 بخش (مرکزی نوک آباد و ایرندگان )، 11 دهستان(مهمترین دهستانهای آن عبارتند از سنگان -نازیل- کارواندر- افضل آباد -کوشه- تمندان -گوهر شهر -ده قلعه و اسکل آباد ) و 799 آبادی دارای سکنه است . فاصله شهر خاش تا مراکز دهستان این شهرستان به ترتیب زیر است:سنگان 56 کیلومتر- نازیل 54 کیلومتر - کارواندر 65 کیلومتر- افضل آباد پشتکوه 45 کیلومتر- کوشه 90 کیلومتر - گوهر شهر مرکز گوهر کوه 38 کیلومتر - ده قلعه مرکز ایرندگان 118 کیلومتر - اسکل آباد 70 کیلو متر.

.
1-4 شرايط اقليمى

آب و هواى شهرستان خاش در تابستان معتدل و در زمستان سرد مى‏باشد. بادهاى غربى مديترانه‏ اى در فصل زمستان موجب ريزش باران پراکنده مى‏شوند. میانگین بارش سالانه در این شهرستان 9/174 میلی متر بوده از ميان شهرستانهاى بلوچستان بيشترين بارندگى را دار د. و متوسط دمای آن از 7 درجه سانتیگراد الی 37 درجه سانتی گراد در تغییر است .بادهای منطقه شامل باد گرو ،نمبی ، ایر باد و گوریچ هستند.

1- باد گررو: این باد از جهت غرب کوههای پنج انگشت در ماههای بهمن و اسفند بیشترین شدت را دارد و توام با سرما می باشد. و در ماههای فروردین بخصوص خرداد و تیر بیشترین صدمه را به کشاورزی وارد می آورد که همراه با شنهای روان می باشد. و در سطح شهر ایجاد طوفان می کند.

2- باد گوریچ:  این باد از جهت شمال شرقی و از کوههای مورپیش در فصلهای پاییز و اوائل زمستان می وزد. که توام با سرمای خشک بوده و به کشاورزی لطمه می زند.

3- باد نم بی:  بادی است از سمت شمال غرب تفتان توام با گرد و غبارمی وزد.

4- ایر باد :  این باد که همان باد موسمی اقیانوس هند است در فصل تابستان می وزد و گاهی بارانهای سیل آسایی به همراه دارد

1-5 پوشش گياهى

در سال 1382 شهرستان خاش ، 1865618 هکتار مرتع وجود داشته و مقدار علوفه قابل برداشت از این مراتع صفر تن بوده است .مساحت جنگل های طبیعی شهرستان 120000 هکتار و مساحت جنگل های مصنوعی نیز 365 هکتار می باشد .

.
1-6 منابع آبى

آب این شهرستان ازطریق 918 حلقه چاه 393 رشته قنات 369 رشته چشمه با میزان آبدهی 294 میلیون متر مکعب  تامین می شود.در این شهرستان تقریباً تمام بهره برداری آب توسط منابع آب زیرزمینی صورت می گیرد و رودخانه های منطقه عموماً فصلی  می باشند . حوزه هاى ابريز شهرستان نيز شامل مواردذيل  مى باشد.

1- دشتهای خاش و پشتکوه از حوزه ماشکید
2- دشتهای گوهرکوه و آبخوان از حوزه آبریز کویر لوت
3- محدوده های ایرن دگان و کارواندر از حوزه آبریز جازموریان

2
2-جغرافياى انسانى

2-1جمعیت

جمعیت شهرستان خاش در سال 1375 حدود 129569 نفر بوده این رقم در سال 1382 به 128209 نفر رسیده است . تغییرات جمعیت در سال 1382 نسبت به سال 1375 ، برابر 6/4 درصد بوده است.

.میزان شهرنشینی (درصد)	جمعیت شهری	جمعیت روستائی	کل جمعیت	شرح
5/33	59828	118382	178209	شهرستان
5/49	1065035	1084974	2150009	استان

 

2-2زبان و مذهب

مردم شهرستان خاش به لهجه بلوچی تکلم می کنند و لهجه های زابلی و فارسی نیز رایج است . در این شهرستان 86/99درصد جمعیت آن را مسلمانان شیعه /سنی/تشکیل می دهند..

غیر ساکن	ساکن		استان	شهرستان	دین
	نقاط روستائی	نقاط شهری
00/100	00/100	00/100	00/100	00/100	جمع
92/99	91/99	74/99	84/99	86/99	مسلمان
-	01/0	04/0	03/0	03/0	زرتشتی
-	-	-	-	-	کلیمی
-	-	-	01/0	-	مسیحی
08/0	08/0	22/0	12/0	12/0	سایر

 2-3نیروی انسانی

بر اساس برآورد انجام شده در سال 1382جمعیت فعال این شهرستان *(استان)241923نفر، جمعیت شاغل 225353 نفر به ترتیب روستایی و شهری 1084974و 1065034بوده و ترکیب اشتغال به ترتیب کشاورزی صنعت و خدمات 28و8/24و2/47 درصد می باشد. بر همین اساس نرخ بیکاری 2/19 درصد بوده که نسبت به سال 1375(نرخ بیکاری 9 درصد بوده )،113درصد رشد داشته (2/10 درصد افزایش یافته است )  

 

 

 

 2-4 سواد

میزان باسوادی شهرستان در سال 1375 برابر 67/54 درصد بوده که به 35/62 درصد در سال 1382 افزایش یافته است .

 

2-5آموزش و پرورش

در سال تحصیلی 83-1382تعداد کل دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی شهرستان 31823 نفر بوده که 91/5 درصد از  دانش آموزان استان را تشکیل می دهد. از کل دانش آموزان این شهرستان 19/62 درصد در مقطع ابتدائی ، 41/22 درصد در مقطع راهنمائی ، 99/14 درصد در مقطع متوسطه و 50/16 درصد در مقطع متوسطه در رشته های فنی و حرفه ای و کار و دانش مشغول به تحصیل می باشند. /437 درصد از کل دانش آموزان شهرستان خاش را دانش آموزان دختر تشکیل می دهند و سهم دانش آموزان مناطق روستائی نیز 40/49 درصد می باشد.

2-6آموزش عالی

در سال تحصیلی 83-1382 در شهرستان خاش ، 296 دانشجودر حال تحصیل بوده که از این تعداد 40 در صد در دانشگاه پیام نور و 60 درصد در دانشگاه آزاد اسلامی مشغول به تحصیل بوده اند.

2-7بهداشت و درمان

شهرستان خاش از لحاظ امکانات بهداشتی و درمانی در سال 1375 دارای 1 بیمارستان با 100 تخت بوده که در سال  1382 تعداد بیمارستان به 1 و تعداد تخت بیمارستان نیز به 100 رسیده است . همچنین در سال 1375 تعداد مراکز بهداشتی شهری و روستائی 3 و 8 مرکز بوده که این رقم در سال 1382به 7 و 12 مرکز افزایش یافته است .نسبت برخورداری جمعیت به پزشک در سال 1375 به ازای هر هزار نفر 17 درصد بوده که این نسبت در سال 1382 به 4/17 پزشک رسیده است . طی همین سال به ازای هر هزار نفر 5/77 درصد تخت بیمارستان بوده که به 5/77 درصد تخت بیمارستانی تغییر یافته است.

 

2-8امور زیر بنایی

الف : عمران شهری

درسال 1382 جمعیت شهر ( مرکز شهرستان ) 61572 نفر برآورد شده ، میزان شهر نشینی در این شهرستان 8/34 درصد محاسبه شده است . سرانه معابر شهری و فضای سبز شهرستان خاش به ترتیب 5/25 و 8/5 متر مربع بوده است . تعداد مشترکین آب 15184 و مصرف سرانه آب نیز 09/0 متر مکعب بوده است .

ب : عمران روستایی

جمعیت روستائی شهرستان خاش ، 118382 نفر می باشد که 4/66 درصد از جمعیت شهرستان را به خود اختصاص داده است،  از کل روستاهای شهرستان تا پایان سال 1382 ، تعداد 310 روستا از نعمت روشنایی برق و 6/69 درصد برخوردار از آب آشامیدنی سالم می باشند . همچنین تا پایان سال 1382 تعداد 11 روستا مورد بهسازی طرح هادی روشتائی قرار گرفته است .

ج : راه و ترابری

در شهرستان خاش ، 2319 کیلومتر راه وجود دارد که 90 کیلومتر راه اصلی و 698 کیلومتر آن راه فرعی می باشد . سهم این شهرستان از جاده استان 2/14 درصد می باشد . همچنین این شهرستان دارای یک فرودگاه - خطوط راه آهن می باشد.

3- جغرافياى اقتصادی

 بر اساس مطالعات صورت گرفته اقتصاد عمده خاش مبتنى بر کشاورزى و دامپروری ،صنعت و معدن صنايع دستی ، بازرگانى و خدمات توريستى است که در ذيل به آنها اشاره خواهد شد:

3-1کشاورزی و دامپروری

در سال زراعی 83-1382 سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی شهرستان خاش بالغ بر 25126 هکتار است که 7/15 درصد از سطح کشت زیر کشت استان را تشکیل می دهد . از این مقدار 4/34 درصد به کشت باغات و 6/65 درصد به زراعت های سالانه اختصاص دارد . محصولات عمده زراعی شهرستان غلات و نباتات علوفه ای می باشد . طی همان سال ، 27واحدصنعتی پرورش و نگهداری دام و طیور در سطح شهرستان فعال بوده است .همچنین میزان تولیدشیر،گوشت قرمز،گوشت مرغ وعسل به ترتیب2/11،7/1،9/1 هزار تن بوده است . لازم به ذکر است این شهرستان دارای 64 واحد پرورش ماهی می باشد .

3-2صنعت و معدن

تعداد صنایع موجود شهرستان خاش ، 31 واحد می باشد که در نقاط روستایی شهری مستقر می باشند . درسال 1382 تعداد 3 کارگاه  فعال مسئولیت استخراج معادن را به عهده داشته که عمده ترین معادن موجود در سطح این شهرستان عبارتند از : آهک و مارن ، پوزولان ، لاشه ساختمانی ، تالک ، کرومیت  سهم شهرستان از کارگاه های معدنی فعال استان 20 درصد می باشد . میزان تولیدات اسمی سالانه گروه معدنی غیر فلزی 50000 تن می باشد که 41/2 درصد تولیدات معدنی کل استان را به خود اختصاص داده است .

3-3صنعت توريسم

جلوه هاى ويژه در شهرستان خاش باعث گرديده که صنعت توريسم در منطقه از رونق خاصى برخوردار باشد. از جاذبه هاى اين شهرمى توان به موارد ذيل اشاره نمود:

جاذبه هاى طبيعى

سرو کهنسال سنگان - سرو کهنسال دهپابید - آتشفشان نیمه فعال تفتان - دریاچه سر دریا واقع در ارتفاعات تفتان - روستای کوشه - ، بازارچه سرپوشیده شهر-دره های سرسبز و زیبای آن چون تمین -سنگان -تمندان خلبند- روپس و چشمه های سنگان ،لادیز و تمین

 

کوه تفتان یا کوه چهل تن: 

 کوه تفتان بزرگترین آتفشان نیمه فعال ایران با ارتفاع 4042 متردر فاصله 50 کیلومتری شمال شرق شهر خاش قرار دارد.  فعالیت آتشفشانی این کوه از اوایل دوران چهارم زمین شناسی شروع شده و امروزه نیز مقداری گاز از دهانه آن خارج می شود. گدازه های آتش فشانی تفتان بیشتر از نوع متخلخل است که برای تهیه سیمان خاش از آن استفاده می شود سیمان خاش دارای تیپ های مختلف سیمان به همراه سیمان پوزولانی است که از پوزولان تفتان حاصل می شود. وجود مواد متخلخل آتشفشانی در این منطقه باعث جذب آبهای موجود در منطقه و باران می شوند و به طور کلی از اتلاف آب منطقه جلوگیری بعمل می آید.  این آبهای جذب شده در دره های اطراف جاری میشوند و طراوت خاصی به منطقه می دهند

جاذبه هاى تاريخى – مذهبى

‌ قلعه حیدرآباد ، قلعه ناصری ، کمال آباد ، ایرندگان قلعه میر رضایی در نازیل ،‌قلعه  تفتان ، قبرستان چند هزار ساله هفتاد ملا

جاذبه هاى فرهنگى

 مسجد جامع اهل سنت -مناره مسجد جامع و  موزه ها

3-4صنایع دستی

 سوزن دوزى ، سکه و آیینه دوزی ، حصير بافى ، گلیم و پتش بافی ، سیاه چادر بافی و................  ازجمله فعاليتهايى است که به طور سنتی در استان مذکور انجام می شودو نقش موثرى در اقتصاد منطقه دارد.

*قابل توجه اين که  قرار گرفتن در سر ترانزیت کالا و قابلیت توسعه خدمات نقش مهمى در پيشبرد رشد اقتصادى منطقه دارد.

4- جغرافياى تاريخى

خاش امروزی در نزدیکی شهر قدیمی خاش قرار دارد که تاریخ پیدایش آن به پیش از حکومت نادر می رسد . این شهر تا قبل از نادر شاه به علت ناامنی چندان اعتباری نداشت اما نادر شاه با انتصاب یکی از بلوچ های با نفوذ منطقه به حکومت خاش به نام  میر بایی خان که همسرش از  نوادگان فتحعلی شاه قاجاربود.ضمن سرکوبی راهزنان ، این منطقه را امن کرد ميرباى خان در ميان آبادى قلعه‌اى ساخت و در عمران و آبادانى خاش کوشش‌ها کرد . پس از کشته شدن نادرشاه، انگليسى‌ها موقع را مغتنم شمرده و به منطقه خاش وارد شدند و بناهايى در آنجا ايجاد کردند . در همين زمان سردار « ايدوخان» رئيس « طايفه ريگى » بر آنجا تسلط پيدا کرد و قلعه‌هاى ديگرى به نام حيدرآباد و ناصرى بنا کرد . بدين ترتيب ، خاش رو به توسعه و آبادانى گذاشت و از شکل يک روستا خارج شد و آرام آرام سيماى شهرى به خود گرفت.