جغرافياى شهرستان سراوان

جغرافياى عمومى شهرستان سراوان

 

1-جغرافیایی طبیعی

1-1حدود جغرافيايى

اين شهرستان 384 کيلومتر مرز مشترک با کشور پاکستان داشته ،در خاور بلوچستان واقع است و از شمال غرب به خاش ، از غرب به ايرانشهر ،از شرق و جنوب شرقى به کشور پاکستان و قسمتى از جنوب به شهرستان سرباز محدود مى شود .مرکز شهرستان‌شهر سراوان است که ارتفاع آن از سطح دريا 1195 متر بوده در 27  درجه و 20 دقيقه عرض شمالى و 62  درجه و 20 دقيقه طول خاورى قرار دارد و فاصله زمينى آن تا مرکز استان 337 کيلومتر و تا تهران 1892 کيلومتر است و فاصله هوايى آن تا تهران 1394 کيلومتر است

.
1-2 وسعت :

اين شهرستان حدود 23880 کيلومترمربع مساحت داشته ، حدود2/15 درصد از مساحت کل کشور را شامل مى‏شود.

1-3تقسيمات  شهرستان:

اين شهرستان  دارای 5 مرکز شهری ،6 بخش( : 1_ مرکزى 2_ جالق  3_ بم پشت

4_ هيدوچ 5_ زابلى 6_  سيب و سوران )، 16  دهستان و 15 دهيارى و 1000 پارچه آبادى دارای

سکنه است.از شهرهاى مهم ان ميتوان به سراوان جالق و سوران اشاره نمود.

1-4 شرايط آب و هوايى :

آب و هواى شهرستان سراوان گرم و خشک ،بيابانى ، کويرى و کم باران است. در تابستان هواگرم و در زمستان معتدل مى‏باشد، بادهاى موسمى هند در تابستان و بادهاى غربى مديترانه‏ اى در زمستان موجب ريزش باران بصورت پراکنده در اين شهرستان مى‏شوند.از مهمترين باد هاى منطقه مى توان به "گوريچ " اشاره نمود که در فصل زمستان از شمال به جنوب مى وزد و سرما به همراه دارد . " لوار " در فصل تابستان در اين منطقه مى وزد و داراى گرماى سوز ناکى است که دماى هوا به 46 درجه سانتى گراد نيز ميرسد .  میانگین بارش سالانه در این شهرستان 6/104 میلی متر و متوسط دمای آن در سال 82  از 43 الی 4- درجه سانتی گراد درتغییراست .

1-5 پوشش گیاهی

 گياهان دارويى : گيشر ، کنا ، ترات ، زيروک ، برشتوک ، داز ، گلمروک ، پنير باد .

داز _ از جوشانده اين گياه براى درد سينه استفاده مى شود

گلمورک _ اين گياه خواص دارويى نظير درد کشى و سم زدايى دارد هنگامى که حيوان گزندهاى مثل مار فردى را نيش بزند از ان براى سم زدايى استفاده مى شود .

پنير باد _ اين نوع بوته جزو پوشش گياهى اصلى منطقه گشت است که داراى برگ هاى گوشتى و سبز رنگ مى باشد و خاصيت درمانى دارد . همچنين از خاک در برابر طوفان محافظت مى کند

 درخت گز : درختان مسن و تنومندى که در بسيارى از نقاط اين منطقه روييده است در برابر طوفان هاى شن و خشکسالى بسيار مقاوم و جلوى گرد وخاک را نيز مى گيرد .

1-6منابع آبی

آب این شهرستان ازطریق 1269حلقه چاه 330  رشته قنات 272 رشته چشمه با میزان آبدهی 183میلیون متر مکعب و رودخانه های ماشکید با میزان آبدهی متوسط سالانه 80 میلیون متر مکعب تامین می شود.

قنات ها : از دير باز مهمترين منبع تامين آب پس از رودخانه هاى فصلى مى باشد بطورى که گوياى فرهنگ کهن اين ديار مى باشند و هر کدام بين 100 تا 5000 سال قدمت دارند در نقاط مختلف اين شهرستان ، به چشم مى خورد برخى از انها بيش از 20 کيلو متر طول دارند . بناى اين قنات ها از نظر فن آورى در ان زمان بهترين مهندسى را داشته اند و شيب انها طورى طراحى شده است که آب از مادر چاه تا مظهر قنات به راحتى جريان دارد .

از مهمترين رودخانه ها  اين شهرستان مى توان به  ماشِکيلْ (ماشْکِيدْ) ،سیمش ،روتک. ورودخانه شمس آباد  اشاره نمود .

. رودخانه ماشکيد که از دامنه جنوبى شهرستان از نزديکى خاش سرچشمه مى گيرد که پس از عبور از بخش زابلى ، جنوب سيب وسوران  و شمال بم پشت ، جنوب اسفندک و کوهک را مشروب مى کند .

1-7ارتفاعات :

از مهمترين ارتفاعات اين شهرستان مى توان به  بَمْ پُشْتْ - بيرکْ ،کوه سفید گشت ، کوه سیاجان وکوه سرخ در بم پشت اشاره نمود. رشته کوه سياهان طولانى ترين رشته کوه در اين شهرستان مى باشد که از نزديکى هاى تفتان شروع و تا ناهوک در محدوده پاکستان ادامه دارد

2- جغرافياى انسانى

2-1 دين و زبان

 مردم شهرستان سراوان دين اسلام را دارا هستند و اکثريت داراى مذهب تسنن مى باشند . زبان مردم سراوان بلوچى و در هر يک از مناطق شهرستان گويش و لهجه خاصى وجود دارد . و زبان فارسی نیز رایج است

2-2 جمعيت: 

جمعيت شهرستان سراوان بر اساس سر شمارى در سال 1385 ، 246100نفراست که از اين تعداد 94987 آن شهرى و 148170 نفر روستايى مى باشند .

  2
2-3خوراک

خوراک هاى محلى با استفاده از مواد اوليه موجود در منطقه تهيه مى شود .

1_ شو لو و کشک از آرد ذرت آرد گندم و ادويه مخصوص تهيه مى شود .

2_ تباهه خوراکى از گوشت بوده است گوسفند را به مدت يک تا دو سال پروار و ذبح مى کنند ، گوشت انرا تکه تکه کرده و پس از اندود نمک ، زرد چوبه و پودر انار دانه معمولا در فضاى باز و يا داخل اتاق بزرگ آويخته و پس از خشک شدن در فصل زمستان از ان استفاده مى گردد .

شيرينى جات ، حلوا شکرى ، حلوا برى ، حلوا چنگال ، حلوا خرمه اى ، حلوا آبى

ترشى جات : حرام ( ترشى ليمو ) ترشى انبه

2-4 سوغات شهرستان

 سوزن دوزى ، سفال کلپورگان ، خرما ، حصير بافى و سکه دوزى مى باشد

.
2-5 تحصيلات

. میزان باسوادی شهرستان در سال 82 ، 1/69 درصد بوده  است .در سال تحصیلی 83-1382تعداد کل دانش آموزان مقاطع مختلف تحصیلی( بدون بزرگسالان و مراکز تربیت معلم ) شهرستان 60502 نفر بوده که 23/11 درصد از دانش آموزان استان را تشکیل می دهد.از کل دانش آموزان این شهرستان 06/62 درصد در مقطع ابتدائی ، 10/23 درصد در مقطع راهنمائی ،  49/14 درصد در مقطع متوسطه و 59/9 درصد در مقطع متوسطه در رشته های فنی و حرفه ای و کار و دانش مشغول به تحصیل می باشند . 38/44 درصد از کل دانش آموزان شهرستان سراوان  دانش آموزان دختر تشکیل می دهند و سهم دانش آموزان مناطق روستائی نیز94/60 درصد می باشد.در سال تحصیلی 83-1382 در شهرستان سراوان ،143  دانشجو در حال تحصیل بوده که از این تعداد 90  در صد در  در دانشگاه آزاد و 10 درصد در دانشگاه پیام نور مشغول به تحصیل بوده اند

3- جغرافياى اقتصادى

از قابلیتها و توانمندیهای این شهرستان که می تواند باعث رشد و توسعه سراوان گرددمی توان به موارد ذیل اشاره کرد:

1- معادن شهرستان علی الخصوص معادن کوه بیرک

2- مرز

3- صنایع دستی( سوزن دوزی ، سکه و آیینه دوزی و جواهر سازی از صنایع دستی رایج در سراوان می باشد.)

4- کشاورزی و دامپروری ( در سال زراعی 83-1382 سطح زیر کشت محصولات زراعی و باغی شهرستان سراوان بالغ بر  25471 هکتار بوده است که 9/15 درصد از سطح زیر کشت استان را تشکیل  می دهد . در شهرستان سراوان، 16203460هکتار مرتع وجود دارد که به علت خشکسالی از سال 80 تاکنون هیچ علوفه ای از آن برداشت نشده است.)

5- جاذبه های گردشگری و میراث فرهنگی که در قالب صنعت توريسم فابل بررسى بوده و به تفکيک شامل موارد ذيل است :

5-1جاذبه هاى تاريخى - مذهبى سراوان

 قلعه سب

 اين قلعه از سالمترين و زيبا ترين قلعه هاى دوره اسلامى بلوچستان مى باشد . اين قلعه زيبا و مستحکم در روستايى به همين نام در فاصله 45 کيلو مترى جنوب غربى شهر سراوان در بخش سيب سوران اين شهرستان واقع شده است . اين بنا با مصالح عمده خشت و گل بروى صخره اى طبيعى ساخته شده است . پلان و فرم اصلى ان بصورت قاعده هرم با مقطع مستطيل مى باشد به صورتى که هر چه به ارتفاع بنا افزوده مى شود از حجم ان کاسته مى شود اين بنا نزديک به 37 متر ارتفاع دارد و از دو قسمت اصلى تشکيل شده است يکى حصار و مجموعه سازه ها و الحاقات خارجى و داخل ان و ديگرى بناى اصلى قلعه که در مرکز حياط قرار گرفته است .

 
قبرستان قدیمی گشت :

 قبرستان مزبور در قسمت سفلای گشت واقع و مربوط به هزاره اول قبل از میلاد می باشد در پویش های باستان شناسی انجام شده آثاری از سنگ نگاره ها که مربوط به ساکنین قدیمی گشت بوده اند یافت شده است .

 

قلعه کنت

 در 80 کيلومترى جنوب غربى شهر سراوان در روستا ى کنت  بخش هيدوچ اين شهرستان واقع شده است .اين مجموعه روى صخره اى طبيعى در سه طبقه ساخته شده است ورودى اين قلعه در قسمت جنوبى ان در حدود 13 متر از سطح زمين ارتفاع دارد که به حياط جنوبى قلعه منتهى مى شود .اطراف حياط مرکزى طبقه عامه نشين مى باشد که داراى 11 اتاق ، شامل اصطبل ، انبار ، و .... است و پله اى در شمال قسمت حاکم نشين قلعه ارتباط انرا با ساير طبقات فراهم مى کند . راهرويى در قسمت شمالى اتاق ها قسمت شرقى قلعه را به مرتبط مى سازد در ضلع غربى دو برج نگبانى و همچنين دور تا دور قلعه غلامگرد جهت حفاظت قلعه و دفاع از ان است . اين قلعه به دستور حاکم محلى و توسط معماران بومى در دوره افشاريه ساخته شده است .

شهرتاريخى جالق

یکی از قدیمی ترین نقاط سروان جالق است. جالق محل سکنی اولیه یعقوب لیث و مامن اصلی عیاران همراه وی بوده که قلعه های مربوط به یعقوب لیث و صفاریان در این شهر موجودند.

 
تپه روباهک :

 از جمله سنبل های تاریخی که در زمره جذابیت های خاص این شهرستان می باشد که براساس نظر کارشناسان امر از نظر سابقه تاریخی قدمت آن به شهر سوخته زابل می رسد که با انجام کار کارشناسی و تهیه و تامین اعتبارات کافی و بیرون اوردن زمینه های سابقه تاریخی این شهرستان و اهمیت آن در گذشته خواهد شد .

 
5-2جاذبه هاى فرهنگى

از ان جايى که اين منطقه از زمانهاى گذشته يکى از مناطق محروم و دور افتاده بوده و در نقطه صفر مرزى واقع شده است کمتر مورد توجه بوده و از علوم و فنون جديد بهره کافى را نبرده اما با اين حال پس از شروع به کار مدارس حکومتى عده اى از جوانان اين شهرستان از خود نبوغ نشان داده اند که از ان جمله مى توان به دکتر رحمانى اشاره نمود .حميد الله مراد زهى در رشته حقوق سر آمد منطقه بود بطورى که بعنوان عضو شوراى تدوين قانون نظام مقدس جمهورى اسلامى در مجلس خبرگان حضور داشت . مولوى شهداد مسکانزهى نيز از مشاهير و علماى منطقه است که از وى بيش از 20 جلد کتاب در زمينه تاليف و ترجمه علوم و معارف اسلامى به يادگار مانده است . مولوى عبد العزيز ساداتى نيز از مشاهير منطقه است که با احياى حوزه علميه دارالعلوم زنگيان که از ان طلاب زيادى فارغ التحصيل شدند خدمت زيادى به مردم منطقه نمود.علاوه بر مشاهير نامبرده از جاذبه هاى فرهنگى منطقه ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود :

 
مسجد جامع دزک

اين مسجد در روستايى به همين نام در سه کيلومترى شرق سراوان واقع شده است و از جمله مساجد اوليه و کهن استان به شمار مى رود . مصالح اصلى و اوليه مسجد از خشت خام و ملاط گل است .

براى اولين بار در متون تاريخى از اين بنادر در قرن چهارم هجرى نام برده شده تا کنون به دفعات باسازى شده است و معمار ان سعى نموده که با استفاده از عناصر معمارى ساده تزئينى بهمسجد جلوه اى خاص بدهد از جمله مى توان به تزئينات داخل شبستان تابستانى در جبهه غربى اشاره نمود . ديوار هاى داخلى و شمالى جنوبى و غربى داراى طاق نماهاى تزئينى و تزئينات دندان موشى است که ميتوان ان را صورت اوليه مقرنس کارى به شمار آورد . از قسمت هاى اصلى مى توان به شبستان هاى غربى و شرقى ، حياط مرکزى و چله خانه اشاره نمود .

کارگاه قديمى سفال کلپورگان:

بناى اين کار گاه هنرى به يادگار مانده از هنر سفال گرى هزاره هاى قبل از ميلاد منطقه است در روستايى به همين نام در فاصله 25 کيلو مترى جنوب شرق شهر سراوان و در فاصله 100 مترى قسمت جنوبى جاده آسفالته سراوان ، بم پشت واقع شده است . خاک اين منطقه دارای مقدار زیادی رس است که موجب شده تا در گذشته و حال صنعت سفالگری و کاشی تزئینی در آن رونق زیادی داشته باشد. طورى که سفال آن به نقاط بسیاری صادر می گردیده است.

 5
5-3جاذبه هاى طبيعى

سنگ نگاره ها از مهمترین جاذبه هاى طبيعى- تاريخى شهر سراوان مى باشند که از مهمترين آنها ميتوان به موارد ذيل اشاره نمود:

سنگ نگاره شير پلنگان

اين اثر در فاصله 12 کيلومترى  شمال سراوان و در ادامه مسير دره کنديک و در محلى بنام دره شير و پلنگان که از رشته کوههاى سياهان سراوان مى باشد واقع شده است . در داخل دره کنديک پس از طى مسافتى به محلى مى رسيم که دره در ان قسمت بسيار تنگ تر و کم عرض تر مى شود عرض ان به حدود 8 تا10 متر و حدود 5/2 متر ارتفاع مى رسد اين دره را به واسطه وجود  نقوش خاص دره شير پلنگان مى نامند چرا که در اين نقش يک حيوان درنده همانند پلنگ يا شير با دمى بلند برافراشته بر روى صخره اى در ارتفاع 5 مترى به همراه نقوش کم رنگ ومحو چهار انسان ديده مى شوند که در ميان اين نقش انسان نفر دوم از سمت راست داراى وضوح بيشترى است و به نظر مى رسد اين چهار نفر در حال دويدن به دنبال هم و يا اجراى مراسمى خاص مى باشند . در سمت راست دره به طرف شمال نقش انسانى ديده مى شود که بزى را شکار کرده و گردن ان را گرفته و در حال کشيدن ان با خود است در سمت چپ دره صخره اصلى در ارتفاع حدود 14 مترى ديده مى شود اين محل به علت ارتفاع زياد و عدم راه دسيابى به ان نقوش انسانى و حيوانى متنوع بدون نظم و انسجام و يکپارچگى در کنار هم قرار گرفته است . از جمله نقوش کهن و اوليه اين صخره مى توان به گله اى متشکل از هفت بز وحشى با شاخ هاى بلند و بدن کشيده با يک نقش انسان در کنار هم مى باشند نقوش ديگرى بعدا بروى اين تصاوير نقش شده و جديد تر  مى باشند و عبارتند از نقش انسان برهنه با بدن کاملا مثلثى شکل و نقوش و پنجه هاى دست انسان و نقوش حيوانى همانند نقش پلنگ با شير و يا نقش دو شمشير و .....

 

 سنگ نگاره دره نگاران ناهوک

 در هفتاد کيلو مترى شمال غرب شهر سراوان و در فاصله 36 کيلو مترى شمال غربى روستا ناهوک بخش جالق شهرستان سراوان در دره اى بنام دره نگاران مجموعه اى کم نظير از نقش و نگار بر روى صخره ها ايجاد شده است اين محل در انتها ى دشت سر دشت ناهوک دقيقا در انتهاى دشت آبرفتى سر دشت قرار گرفته داراى آب و هوايى مصفا و دره اى پر آب مى باشد . وجه تسميه اين محل بر گرفته از نگار گرى ها اصيل و تحسين بر انگيزى است که نگار گران دوران گذشته از خود بر سينه صخره ها به يادگار گذاشته اند .به نظر مى رسد مهاجرانى در اولين هزاره هاى پيش از ميلاد به اين سر زمين واردشده و با بوميان ان بر سر تصاحب محل به جنگ و ستيز پرداخته و عاقبت بر آنان پيروز شده اند . مهاجمان غالبا سوار بر اسب با شمشير با تير و کمان و کمند و در حال جنگ و شکار با مردمان پياده بومى مى باشند عمده ترين نقوش دره نگاران عبارتند از نقوش انسانى و نقوش حيوانى .

1_ نقوش انسانى به دو صورت برهنه و ديگرى ملبس مى باشند

2_ نقوش حيوانى ، حيواناتى همچون اسب ، خر وحشى ( گورخر نژاد ايرانى بدون خط ) قوچ ، بز ، مار ، گاو کوهاندار ، شتر دو کوهانه ، سگ ، گرگ ، رو باه ، شغال ، يوز پلنگ و .... مى باشند که تمامى سطوح صخره هاى اين دره را آذين بسته اند .

 
تپه نمکى

 پديده اى طبيعى و کم نظير آرميده در نقطه ميانى روستاى گشت واقع در شهرستان سراوان است شامل تپه اى نمکين مملو از املاح معدنى است که آرام آرام از دل آب جوشيده و بر سطح زمين روان مى گردد تپه حاصله نمک به جا مانده از اين آب است . اين مکان در گذشته مورد احترام وزيار ت مردم بوده است . در زمان زلزله از ان آب فوران ميکرده و مردم محلى معتقدند در صورتى که پاى دزد را در ان فرو برند در ان گير مى کند و براى رهايى از ان بايد حيوانى قربانى کنند .

از ديگر آثار و جاذبه هاى طبيعى در اين شهر مى توان به باغات نخیل ، درخت کهن‏سال سرو سرجو، چشمه های زبیای آهوران....... اشاره نمود.

راهکارهای پیشرفت و توسعه سراوان

عليرغم راههاى رشد اقتصادى در اين شهرستان ،مواردی همچون بیکاری ، خشکسالی ، عدم وجود واحدهای صنعتی بزرگ  و محرومیت ناشی از عدم توجه درست مانع رشد و توسعه این شهرستان شده است راهکارهای پیشرفت و توسعه سراوان شرح ذیل می باشند:

 1- توجه به زیرساختهای توسعه ( راهسازی و راه اندازی فرودگاه ، توسعه ارتباطات )

2- مهار آب رودخانه های فصلی و بویژه رودخانه های مرزی

3-توجه به عمران روستایی و گسترش قضاهای آموزشی ، بهداشتی

4-حفظ ، حرمت و شناساندن آثار تاریخی ، میراث فرهنگی و جاذبه های گردشگری

5-توجه به توسعه منابع انسانی بعنوان یکی از عوامل مهم توسعه ( توجه به آموزش و پرورش و مراکز آموزش عالی )

5-فعال نمودن بازارچه های مرزی و گمرک مستقل

6- فعال نمودن پست قرنطینه دامی کوچک

7- اتمام مطالعات اکتشافی معادن شهرستان بویژه معادن کوه بیرک و بهره برداری از آنها

8- راه اندازی گمرک رسمی کوهک برای توسعه صادرات و تجارت سالم

4- جغرافياى تاريخى

4-1وجه تسميه

شستون مرکز شهرستان سراوان است و هم اکنون شهر سراوان ناميده مى شود ، در گذشته به ان  سر استون ، شستون و شهستان اطلاق مى شده است .

سراستون : منطقه اى که در ان بارندگى زياد  اتفاق مى افتد .

شستون :  چشمه جوشان با توجه به رشته قنات جارى در شهر سراوان و فراوانى آب .

شهستان : تمام حکام منطقه از اين ديار برخاسته اند .

( " سرا به معناى جا و مکان و "وان " به جاى مرتفع و بلند اطلاق مى شود ) بطورى که در مکاتبات پس از سال 1307 رسما از اين منطقه به عنوان سراوان ياد  مى شود .

4-2پيدايش يا خاستگاه دوره هاى تاريخى

 نخستين و مهمترين سکونتگاههاى اوليه و آبادى هاى شهرستان سراوان در مناطقى همچون جالق ، زابلى ،ناهوک ، سب ، کنت ، کوهک ، دزک در حاشيه و يا در نزديکى رود خانه هاى اين شهرستان پديد آمده است .عوامل طبيعى همچون زلزله و يا قحط سالى موجب کوچ مردم از اين منطقه گشته است با کاوش روى تپه هاى باستانى مى توان زواياى ديگرى از تاريخ کهن منطقه را شناسايى نمود و به ان دست پيدا کرد

 
4-3پيشينه باستانى و تاريخى سراوان

آثار کشف شده و شواهد  تاريخى  ، تپه ها و محوطه هاى باستانى و سنگ نگاره هاى به جا مانده از دوران گذشته ، قبرستان هاى تاريخى حکايت از سکونت هاى انسانى در هزاره هاى پيش از تاريخ در منطقه را دارد.بطورى که اين آثار متعدد تاريخى و باستانى ، شهرستان سراوان را به گهواره تاريخ تمدن مبدل ساخته است . ا کنون بيش از 420 اثر فرهنگى ، باستانى و تاريخى در اين شهرستان مربوط به دوران هاى پيش از تاريخ ، تاريخى و اسلامى شناسا يى شده است که اين آثار سراوان را به يک موزه از تکامل انسان در عصر شکار ، شبانى و کشاورزى مبدل نموده است بدون شک در عصر پيش از تاريخ فرهنگ هاى متعددى در منطقه در حاشيه رود خانه بزرگ اين شهرستان وجود داشته است  که بقاياى انها به صورت محوطه ها و تپه ها شناسايى گرديده است . علاوه بر دوران پيش از تاريخ در شهرستان سراوان آثار فراوانى نيز از دوره هاى تاريخى ( خصوصا سلسله هاى اشکانى و ساسا نى ) شناسايى شده اند که از مهمترين انها مى توان به تپه هاى مير على جالق ، تپه هوشک ، تپه کلانک بخشان ، تپه مهرگان و .... اشاره نمود . از مهمترين آثار دوره اسلامى در شهرستان سراوان نيز مى توان به يکى از کهن ترين مساجد استان در روستاى دزک و همچنين مجموعه اى از مقابر ، مساجد و مناره ها و گورستان ها و قلاع و استحکامات نظامى و تدافعى و مسکونى دوره اسلا مى  اشاره نمود که نشانگر تداوم استقرار و سکونت در اين منطقه از هزاره هاى پيش از تاريخ تا عصر حاضر مى باشد .